H. A. Jamolxonov


-§.Hozirgi  o’zbek  adabiy    tilining  dialektal  asoslari



Download 2,28 Mb.
Pdf ko'rish
bet22/395
Sana01.01.2022
Hajmi2,28 Mb.
#299352
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   395
Bog'liq
Hozirgi o`zbek adabiy tili jamolxonov

7-§.Hozirgi  o’zbek  adabiy    tilining  dialektal  asoslari.
  O’zbek  tili  bir  qator 
shevalarni  o’z ichiga oladi, bunday shevalar etnolingvistik nuqtai nazardan uchta katta 
lahjaga  -  qarluq,  qipchoq  va  o’g’uz  lahjalariga  birlashtiriladi.    Hozirgi  o’zbek  adabiy  
tilining  tarkib  topishida  ana  shu  uchta  lahja  shevalarining  ishtirok  etganligi  tabiiy  bir 
holdir,  ammo  ulardan  qaysi  biri  adabiy  tilga  ko’proq  darajada  asos  bo’lganligi 
masalasida  tilshunoslar  orasida  yakdillik  yo’q.  Ko’pchilik  manbalarda  hozirgi  o’zbek 
adabiy  tilining  tayanch  dialekti  sifatida  qarluq  lahjasi,  xususan,  uning  Toshkent-
Farg’ona  tipidagi  shahar  shevalari  ishtirok  etganligi  ko’rsatiladi
3
.  Ammo  ayrim 
tilshunoslar  (masalan,  prof.X.  Doniyorov,  dotsent  B.  To’ychiboyev)  adabiy  tilning 
tayanch  dialekti  masalasiga  boshqacharoq  yondashadilar:  ularning  fikricha,  hozirgi 
o’zbek  adabiy  tilining  tarkib  topishida  qipchoq  lahjasiga  mansub  shevalar  ham  faol 
qatnashgan,  shunga  ko’ra  adabiy  til  me’yorlariga  oid  ayrim  masalalar  (xususan, 
vokalizm    tizimi,  alifbo  tuzilishi)  qayta  ko’rilishi  kerak.  Bu  mualliflarning 
ta’kidlashicha, hozirgi o’zbek adabiy tili vokalizmida 6 ta emas, 8-9 ta unli fonema bor, 
ular i/ы, ә/a, ү/u, ө/o kabi kontrast juftliklarni hosil qiladi
4
.                                     
Hozirgi  o’zbek  adabiy  tilining  grammatik  qurilishida  otning  jo’nalish,  o’rin-payt  va 
chiqish 
kelishiklaridagi 
shakllari 
Toshkent- 
Farg’ona  gruppa  shevalariga        
asoslanadi:"-ga"(j.k), "-da" (o’-p.k) va "-dan"(ch.k) kabi. Boshqa shevalarda otning                  
bu kelishiklaridagi shakllari quyidagicha bo’ladi: Samarqand shevasida "-ga" formanti 
jo’nalish va o’rin-payt kelishiklari ma’nosini ifodalaydi: 
Buxoroga ketopti
 ("Buxoroga"- 
otning jo’nalish kelishigidagi shakli), 
Buxoroga
 o’
qopti
 ("Buxoroga"–otning o’rin-payt 
kelishigidagi shakli) kabi. O’g’uz lahjasi shevalarida "-ga" o’rnida "-g’a" (qurvaqag’a), 
                                                      
3
 

Download 2,28 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   395




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish