H. A. Jamolxonov

55-§.
 
Logografemalar 
(logogrammalar).  Grafemalarning  bu  tipi  tushunchalarni 
yoki tushuncha nomi bo’lgan so’zlarni yozuvda ifodalashga asoslanadi. Bunday belgilar 
aslida ideografik (semasiografik) yozuv tipiga mansub birliklar sanaladi, ammo ulardan 
fonografik yozuv tarkibida ham foydalaniladi. Yozuv tizimining murakkab optik-grafik 
sistema ekanligi ham shundan. 
   
 Rus  grafikasi  asosidagi  o’zbek  yozuvida  logografemalarning  quyidagi  turlari 
ishlatiladi: 
Raqamlar  - 
  son  turkumiga  mansub  so’zlarning  ma’nolarini  ifodalovchi 
logografemalar. Ular o’z navbatida ikki turga bo’linadi: 
a) g’arbiy arab (g’ubor) raqamlari: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 20, 100, 1000, 
100000, 1000000, 1000000000 kabi. 
   
 Arab  raqamlari  aslida  Hindistonda  (5-asrga  yaqin)  kashf  etilgan  bo’lsa-da, 
Arabistonga    buyuk  o’zbek  olimi  Muhammad  Xorazmiyning  arab  tilida  yozilgan 
"Arifmetika"  asari  orqali  kirib  kelgan,  bu  asar  lotin  tiliga  tarjima  qilinib,  Yevropaga 
(10-asrda Ispaniyaga, 12-asrda Yevropadagi boshqa mamlakatlarga) tarqalgan. Demak, 
Hindistonda  yuzaga  kelgan  yuqoridagi  raqamlarning  "arab  raqamlari"  nomi  bilan 
ommalashib ketishida hamyurtimiz Muhammad Xorazmiyning ulkan xizmati bor; 
b)  rim  raqamlari  -  qadimgi  rimliklar  ishlatgan  raqamlar  bo’lib,  ular  quyidagi 
belgilardan tarkib topgan: I (bir),Y (besh),   X (o’n), L (ellik), S (yuz), D (besh yuz), M 
(ming).  Qolgan  raqamlar  shu  belgilar  kombinatsiyasiga  asoslanadi:  I(1),  II(2),  III(3), 
IV(4),  V(5),  VI(6),  VII(7),  VIII(8),  IX(9),  X(10),  XI(11),  XII(12),  XIII(13),  XIV(14), 
XV(15),  XVI(16),  XVII(17),  XVIII(18),  XIX(19),  XX(20),  XXX(30)  XL(40),  L(50), 
LX (60), LXX(70), LXXX(80), XC(90), C(100), CD(400), D(500), DC(600), CM(900), 
M (1000), MC(1100), MD(1500) va boshqalar. 

---

79 
 
    
Rim raqamlari miloddan oldingi 500-yillarda etrusklar tomonidan kashf qilingan.  
Simvollar  - 
  ilm-fanning  ma’lum  sohalarida  qabul  qilingan  maxsus  ideografik 
belgilar:  a)  matematik  simvollar  - 

  (ildiz),  -  (oluv),  +(qo’shuv),  x(ko’paytiruv),  : 
(bo’luv),  X(iks),  X
2 
(iks  kvadrat),

(davriylik,  uzluksizlik),  >(katta),  <(kichik)  va 
boshqalar;  b)  astronomik  simvollar  – 

  (Quyosh),  С(Oy),  O(Mars),    O  (Merkuriy),  Ч 
(Yupiter), O (Venera, Zuhra) h (Saturn) va boshqalar; d) kimyoviy simvollar – O (oltin), 
С (kumush), O (mis), b (qo’rg’oshin),                O (simob), O (temir) va boshqalar; e) 
botanik  simvollar  –  A  (androtsey.,  changchilar),  O  (bir  yillik  o’simlik), 

  (ikki  yillik 
o’simlik),  h  (buta),  G  (ginetsey,  urug’chi),  ()  gul  bo’laklari  qo’shilib  o’sgan), 
__(daraxt), O (kuzgi o’simlik) va boshqalar.