H. A. Jamolxonov


-§. Unli fonemalar tasnifi



Download 2,28 Mb.
Pdf ko'rish
bet82/395
Sana01.01.2022
Hajmi2,28 Mb.
#299352
1   ...   78   79   80   81   82   83   84   85   ...   395
Bog'liq
Hozirgi o`zbek adabiy tili jamolxonov

30-§. Unli fonemalar tasnifi
. O’zbek tilshunosligida unli fonemalar quyidagi uch 
belgi asosida tasnif qilinadi: 
     1.  Lablarning  ishtirokiga  ko’ra:  a)  lablashgan  unlilar  (u,o’,o).  Bu  unlilarni  talaffuz 
qilishda  lablar  doira  shaklida  bir  oz  cho’ziladi;  b)  lablashmagan  unlilar  (i,e,a).  Bu 
unlilarni talaffuz qilishda lablar doira shakliga kirmaydi va cho’zilmaydi. Tasnifning  bu  
turi    fonologik    sistemadagi    "lablanish-lablanmaslik  oppozitsiyasi"  talablaridan  kelib 
chiqadi. 
     2.Tilning  vertikal  harakatiga  ko’ra:  a)  yuqori  tor  unlilar  (i,u).  Bu  unlilarni  talaffuz 
qilishda og’iz tor ochiladi, til bilan qattiq tanglay orasi ham tor bo’ladi;        b) o’rta 
keng unlilar (e,o’). Bu unlilarni talaffuz qilishda og’iz o’rta darajada ochiladi, til bilan 
qattiq  tanglay  orasi  ham  o’rtacha  kenglikda  (yuqori  ko’tarilish  bilan  quyi  ko’tarilish 
orasida)  bo’ladi;    d)  quyi  keng  unlilar  (a,o).  Bu  unlilarni  talaffuz  qilishda  og’iz  keng 
ochiladi, til bilan qattiq tanglay orasi ham yuqoridagi ikki holatdan ancha keng bo’ladi. 
Tasnifning  bu  turi  fonologik  sistemadagi  "tilning  uch  darajali  ko’tarilishi" 
oppozitsiyasiga asoslanadi. 
      3.Tilning gorizontal (yotiq) harakatiga ko’ra: a) old qator unlilar (i,e,a). Bu unlilarni 
talaffuz qilishda tilning uchki qismi pastki tishlarga tiraladi (demak, oldinga cho’ziladi); 
b)orqa  qator  unlilar  (u,o’,o).  Bu  unlilarni  talaffuz  qilishda  tilning  uchki  qismi  pastki 
tishlarga tiralmaydi (demak, bir oz orqaga tortilgan bo’ladi). 
Tasnifning  birinchi  va  ikkinchi  moddalaridagi  belgilar  (lablanish-lablanmaslik, 
tilning  yuqori,  o’rta  va  quyi  ko’tarilishiga  asoslangan  alomatlar)  fonemalarning 
                                                      

Download 2,28 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   78   79   80   81   82   83   84   85   ...   395




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish