H. A. Jamolxonov

Birinchi    asos
    oppozitsiya    bilan    sistema    o’rtasidagi      munosabatga    ko’ra  
belgilanadi. Bu belgi  asosida  oppozitsiyalar   quyidagicha  tasnif   qilinadi: 
1
.  Bir    o’lchovli      oppozitsiyalar
.  Bunda      bir    oppozitsiya      a’zolariga    xos  
bo’lgan      belgilar    yig’indisi    shu      sistema    tarkibidagi    boshqa    oppozitsiyalarning  
a’zolarida      uchramaydi.  Masalan:  (p-b)  dagi    «lab-lab,  portlovchi»  belgisi    (t-d)da  
yo’q,  (t-d)dagi    «til    oldi,    portlovchi»    belgisi    (k-g)da    yo’q,  (k-g)dagi    «til    oldi,  
portlovchi»  belgisi  (s-z)da  yo’q,(s-z)dagi «til  oldi-dorsal, sirg’aluvchi»  belgisi (sh-
j)da    yo’q,  (sh-j)dagi  «til    oldi-tanglay,  sirg’aluvchi»  belgisi    (ch-dj)da    yo’q….. 
Shuning  uchun (p-b) oppozitsiyasi  tarkibida  uchinchi  a’zo  uchramaydi.Bu  xususiyat  
«jarangli-jarangsiz»lik    farqlanish    belgisi      asosida    uyushib    kelgan    korrelatsiya  
(tagsistema) tarkibiga  kirgan  barcha  juftliklarga  xos. 
Bir    o’lchovli    oppozitsiyalar    ba’zan    «bilateral    oppozitsiyalar»  deb    ham  
nomlanadi (103-282,369). 
2. Ko’p  o’lchovli  oppozits
iya
lar
. Bunda bir  oppozitsiya  a’zolaridagi  belgilar  
shu  sistemadagi  boshqa  oppozitsiya  tarkibiga  kiruvchi  fonemaga  ham  xos  bo’ladi. 
Masalan:  (b-d)dagi    «portlovchi-jarangli»lik    belgisi  (d-g)dagi  «g»  fonemasida    ham  
bor (b-d-g),(p-t)dagi  «portlovchi-jarangsiz»lik  belgisi  esa      (t-k)dagi «k» undoshida  
ham  mavjud (p-t-k). 
3. 
Proporsional  oppozitsiyalar.
 Bunda  bir  oppozitsiya  a’zolaridagi  farqlanish  
belgilari    shu    sistemadagi    (yoki    tagsistemadagi)    barcha    oppozitsiyalarga    xos  
bo’ladi. Masalan; «jarangsiz-jarangli»lik  farqlanish  belgisi   shu  belgi  asosida  tarkib  
topgan  korrelatsiya  a’zolarining  barchasida  bor:      (p-b)+ (t-d)+ (s-z) + (f-v)+ (k-g)+ 
(sh-j)+ (ch-dj)+ (x- g’)  kabi. 
4.
Yakkalangan    oppozitsiya.
  Bunday      oppozitsiya    a’zolari      o’rtasidagi    aloqa  
boshqa    oppozitsiyalarda    takrorlanmaydi.  Masalan;  o’zbek    tilidagi    (l-r) 
oppozitsiyasiga  xos  «yon  sonant»  va  «titroq  sonant»  farqlanish  belgisi  boshqa  
biror    oppozitsiyada    yo’q,  (x-h)    oppozitsiyasidagi    «til    orqa»    va    «faringal»  
farqlanish  belgisi  ham  boshqa  oppozitsiyalarda  uchramaydi            (1, 29-31).