H. A. Jamolxonov hozirgi o‘zbek adabiy tili


HOZIRGI O’ZBEK ADABIY TILI VOKALIZMI



Download 1,41 Mb.
bet60/271
Sana31.01.2022
Hajmi1,41 Mb.
#420091
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   271
Bog'liq
Жамолхонов HOZIRGI O’ZBEK ADABIY TILI

HOZIRGI O’ZBEK ADABIY TILI VOKALIZMI


Adabiyotlar:1[44-63],4[20-22],10[47-53],16[16-20},20[15-17],22{20-45},27(17-21], 29[8-25].


29-§. Vokalizm o’zbek adabiy tilining unlilari tizimidir. U 6 ta fonemani – i,e,a,u,o’,o tovushlarini o’z ichiga oladi. Hozirgi (kirillcha) o’zbek yozuvida bu 6 ta fonema uchun 10 ta harf (и,э,a,у,ў,o,e,ё,ю,я), yangi (lotincha) o’zbek yozuvida esa 6 ta harf (i,e,a,u,o,o') ishlatiladi. Fonemalar miqdori bilan harflar (grafemalar) miqdori o’rtasidagi bunday har xillik ularning boshqa-boshqa hodisalar ekanligidan dalolat beradi. (Bu haqda darslikning "Grafika" bo’limiga qaralsin.)
Unli fonemalar undoshlardan quyidagi belgilariga ko’ra farqlanadi: a) fizik-akustik jihatdan: unlilar ovozdan (asosiy va qo’shimcha tonlar munosabatidan ) tarkib topadi, unda shovqin qatnashmaydi. Undosh tovush tarkibida esa shovqinning bo’lishi shart; b)anatomik-fiziologik jihatdan: unli tovushlar talaffuzida nutq a’zolari to’siq (fokus) hosil qilmaydi, bu hol o’pkadan kelayotgan havo oqimining og’iz bo’shlig’ida to’siqqa uchramay o’tishini ta’minlaydi. Undoshlar artikulatsiyasida esa albatta to’siq (fokus) hosil qilinadi, havo oqimi shu to’siqdan portlab, sirg’alib yoki titrab o’tadi, bu jarayon undosh tovush uchun kerak bo’lgan shovqinni yuzaga keltiradi; d) lingvistik-funksional jihatdan: unlilar ham, undoshlar ham so’z va morfema tarkibida "qurilish materiali" sifatida (shakllantiruvchi funksiyada) qatnashadi; shakllantirilgan fonetik so’z yoki morfemalarning tovush qobig’ini bir-biridan farqlaydi, shu orqali ularning ma’nolarini tafovutlash imkonini yaratadi. Yana: unlilar bo’g’in hosil qiluvchi asosiy tovushdir, undosh fonemalar esa unli bilan birga qatnashadi, o’zicha bo’g’in hosil qilmaydi (sonantlar bundan mustasno, chunki ularda bo’g’in hosil qilish xususiyati bor)24 Shuning uchun bo’g’in tarkibidagi unli shu bo’ginning cho’qqisi ("vershina sloga") sanaladi. Bundan tashqari, unlining yolg’iz o’zi fonetik so’zni yoki morfema qobig’ini hosil qilishi mumkin: uchinchi shaxs, birlik ma’nosidagi "u" olmoshining, shuningdek "a?" so’roq yuklamasining ifoda plani - moddiy-material asosi bir unlidan iboratligi buning dalilidir. Undoshlarda esa bu xususiyat yo’q.

Download 1,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   271




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish