H. A. Jamolxonov hozirgi o‘zbek adabiy tili

16-§. Anatomik-fiziologik aspekt. Fonetikaning bu aspekti fonetik birliklarning biologik asosini – inson organizmidagi ayrim a’zolarning nutq tovushlarini hosil qilishdagi rolini, ularning tuzilishi va faoliyatini o’rganadi.
Nutq tovushlarining biologik asosini quyidagi turlarga bo’lish mumkin: 1) nutq a’zolarining anatomiyasi; 2) nutq a’zolarining fiziologiyasi; 3) nutq a’zolarining ijro kechimi.
1. Nutq a’zolarining anatomiyasi deyilganda shu a’zolarning shakli, tuzilishi, o’rni nazarda tutiladi. Bunday a’zolar quyidagi apparatlarga birlashadi:
a) nafas apparati – o’pka, bronxlar, traxeya, diafragma, ko’krak qafasi. Bu apparat a’zolari tovush hosil qilish uchun zarur bo’lgan havo oqimini boshqa a’zolarga etkazib beradi, shu ma’noda havo manbai sanaladi;

1-rasm. Nafas apparati.

1-qalqonsimon tog’ay; 2-uzuksimon tog’ay) 3-kekirdak (traxeya);4-bronxlar

5-bronxlarning uchki tarmoqlari; 6-o’pkaning tepa qismi; 7- o’pkaning tag
(ost) qismi.
b) bo’g’iz bo’shlig’i- traxeyaning yuqori (kengaygan) qismi. Unda un paychalari, uzuksimon, qalqonsimon, cho’michsimon, ponasimon, shoxsimon tog’aylar mavjud. Bu apparatdagi eng faol a’zolar un paychalaridir: