H. A. Jamolxonov hozirgi o‘zbek adabiy tili

So’zlashuv nutqi nutqning ma’lum me’yorlarga kiritilmagan, ishlov berilmagan ko’rinishidir. U ko’proq erkin muloqot paytida ishlatiladi.
147-§. Nutq ko’rinishlariga xoslangan leksik qatlamlar. Nutqning yuqoridagi ikki ko’rinishiga munosabat jihatidan lug’at boyligidagi so’zlar ikki xil qatlamga birlashadi:
I. U m u m n u t q q a t l a m s o’ z l a r i. Bunday so’zlar adabiy nutqda ham, so’zlashuv nutqida ham bir xil darajada ishlatiladi. Lug’at boyligidagi so’zlarning ko’pchiligi shu qatlamga mansubdir: zamonaviy qatlam so’zlari, ishlatilishi chegaralanmagan leksikaning aksariyati, shuningdek sinonimik qatordagi dominantalar, uslubiy bo’yog’i bo’lmagan betaraf ma’noli so’zlar umumnutq qatlam birliklari sanaladi.
II. N u t q n i n g m a ‘ l u m k o’ r i n i sh i g a x o s l a n g a n s o’ z l a r. Bunday so’zlar nutqning faqat bir ko’rinishiga (mas., adabiy nutqqa) xoslangan bo’lib, boshqa ko’rinishida (mas., so’zlashuv nutqida) ishlatilmaydi yoki, aksincha, so’zlashuv nutqida qo’llanib, adabiy nutqda ishlatilmaydi.
1. A d a b i y n u t q n i n g o’zi ham ikki xildir: rasmiy nutq va badiiy nutq.
- rasmiy nutqda fikrning ifodalanishi isbotlarga, faktlar ta’kidlanishiga tayanadi, shuning uchun unda tasviriy vositalar, uslubiy bo’yoqdor so’zlar ishlatilmaydi: to’g’ri ma’nodagi so’zlarning va soha terminlarining qo’llanishi ko’proq adabiy nutqning shu ko’rinishiga xosdir;
- badiiy nutqda ko’chma ma’noli so’zlar, ijobiy baho semalari bo’lgan leksemalar (tabassum, mardonavor, chehra kabilar) faol qatnashadi.
2. S o’ z l a sh u v n u t q i d a fikr ifodasi ancha erkin bo’ladi, unda adabiy nutqqa xos bo’lmagan oddiy so’zlar (qittay, ketvorgan...), dialektizmlar (opoqi, opog’oyi, kallapo’sh...), jargonizmlar (loy, yakan, satil....), salbiy emotsiya ifodalovchi so’zlar (bashara, tirjaymoq...), vulgarizmlar (go’rso’xta, to’nka, so’tak, qizig’ar...), laqablar (Bo’tqa, Burun, Qilich...), ba’zan, hatto o’zbek tiliga o’zlashmagan, demak, o’zbek tili birligi darajasiga yetmagan boshqa til so’zlari (alkash, bratan, molodets kabi varvarizmlar) ham keng qo’llanadi.