H. A. Jamolxonov hozirgi o‘zbek adabiy tili

117-§.Leksik omonimiyaga yondosh hodisalar:
1.Omofonlar – talaffuzi bir xil, yozilishi har xil bo’lgan leksemalar: to’rt (son turkumidagi so’z) – tort (ot turkumidagi so’z: «konditer mahsuloti»), to’n («kiyim») – ton («tovush toni»), bob (talaffuzda: bop) - bop kabi.
2.Omograflar – yozilishi bir xil, talaffuzi har xil bo’lgan leksemalar: soya («quyosh nuri tushmaydigan salqin joy») – soya («dukkakli o’simlikning bir turi va uning doni»), rom (oyna o’rnatilmagan deraza)- rom (spirtli ichimlikning bir turi) kabi.
Tilda urg’usining o’rni bilan farq qiladigan, ammo bir xil yoziladigan leksemalar ham bor: atlas («material») – atlas («geogr. atlas»), fizik («fizik hodisa») – fizik (fizika mutaxassisi) kabi. Bular urg’u belgisisiz yozilganda omograflar sanaladi, urg’u belgisi qo’yilganda (atlas va atlas, fizik va fizik kabi grafik shakllarga kirganda) esa omograf bo’lmaydi. Biroq bunday holatlar tilshunoslikda maxsus nomga ega emas.
118-§.Omonimlar va omoformalar til va nutqda o’ziga xos uslubiy vositalar rolini bajaradi: misralarning qofiyalanishini, tuyuq va askiya janrlariga xos so’z o’yinini (tajnisni) ta’minlaydi, shu asosda badiiy asarga husn bag’ishlaydi. Masalan:
Bir parcha o’t bo’lib bunda kun
Paxtasini ishlaydi har kun.
(H.O)
Uyimda kunduzi vaqt erdi choq tush,
Yotib uyqumda ko’rdim bir ajib tush.
Qo’pol do’q qildi bir mansabga mag’rur,
Dedim: o’pkangni bos, bir parda past tush.
(Hab.)
Yaxshilar insonning ko’nglini bezar,
Yomonlar fe’lidan odamlar bezar,
Insonga oy olib bergandan ko’ra,
Kishi ko’nglini to’ldir, bekumush bezar.
(V.Sa’d.)
Tushma qallob to’riga,
O’tqizsa ham to’riga.
Odam qovun emasdir
Qarab bilsang to’riga.
(Z.Sh.)