H. A. Jamolxonov hozirgi o‘zbek adabiy tili


-§. Hozirgi leksik ma’nolar



Download 1,41 Mb.
bet141/271
Sana31.01.2022
Hajmi1,41 Mb.
#420091
1   ...   137   138   139   140   141   142   143   144   ...   271
Bog'liq
Жамолхонов HOZIRGI O’ZBEK ADABIY TILI

98-§. Hozirgi leksik ma’nolar o’z navbatida bosh ma’no va hosila ma’no kabi tiplarga bo’linadi, ular kontekst talabiga ko’ra to’g’ri ma’no va ko’chma ma’no, nominativ (nomlovchi) ma’no va majoziy ma’no, erkin ma’no va bog’li ma’no (yoki bog’langan ma’no) nomlari bilan ham ataladi. Tildagi leksik polisemiya ana shu bosh va hosila ma’nolar tizimiga asoslanadi. Masalan, "O’zbek tilining izohli lug’ati"da (121,136-138) bosh leksemasining 15 ta leksik ma’nosi va yana bir necha ideomatik ma’nolari (frazemalar tarkibidagi qo’llanishi) izohlangan:1. Tananing bo’yindan yuqori (odamda) yoki oldingi (hayvonlarda) qismi... 2. ko’chma s.t. Aql-xush, miya. 3. Boshliq, rahbar. Yaxshi yigit – davraning boshi... 4. sft. Boshchilik, rahbarlik qiluvchi, eng katta yoki yuqori. Bosh vrach... 5. sft. Eng muhim, asosiy. Bosh masala... 6. sft. Eng oldingi, birinchi. Bosh kelin... 7. Ko’chma. Odam, kishi. Bir boshga bir o’lim... 8. (snq sonlar bilan) chorva hisobida har bir adad jonivor. O’n bosh ot. Ikki bosh qo’y... 9. Tik narsalarning tepa qismi, uchi, cho’qqisi. Shamol bo’lmasa daraxtning boshi qimirlamaydi... va b.lar.
Bosh ma’no so’zning semantik tarkibidagi boshqa ma’nolarning o’sib chiqishi uchun asos bo’lgan ma’nodir. Masalan, tulki so’zining bosh ma’nosi "Itlar turkumiga mansub yirtqich sutemizuvchi hayvondir". U to’g’ri ma’no (voqelik bilan bevosita bog’langanligi uchun), nominativ ma’no (voqelikni, predmetni nomlaganligi uchun), erkin ma’no (reallashuvi ma’lum kontekst, so’z qurshovi bilan cheklanmaganligi uchun) sanaladi.

Download 1,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   137   138   139   140   141   142   143   144   ...   271




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish