|
Маънавий қадриятлардаги гўзаллик. Бу борада асосий эътиборимизни санъатда гўзалликни акс этиши ва унинг эстетик хусусиятлари билан боғлиқ масалаларга қаратишни лозим топдик.
Маълумки, санъат борлиқни тўғридан-тўғри акс эттирмайди, аксинча уни бадиий қиёфалар воситасида ифодалайди. Шунга кўра, санъат асари инсонни фақат воқеликдаги гўзалликлар билан чекланмасликка, айни пайтда мавжуд гўзалликларни онгли тарзда мушоҳада қилишга, баҳолашга ундайди. Айниқса бу хусусият рассомлик санъатида яққол кўзга ташланади. Масалан, Рўзи Чориевнинг «Болалик хотиралари», «Замондошларим» портретлар туркуми ҳамда «Фарғона водийси» каби рангтасвир асарлари фикримизнинг ёрқин ифодасидир. Рассомнинг «Бешик» деб номланган картинасида қизил гиламда ўтирган она бешик устига энгашган, гиламнинг миллий нақшлари, қадимий ўзбек бешиги, она кўйлагининг ёрқин ранги, унинг орқасига ташланган узун соч ўрими – буларнинг барчаси ўзбек халқ қўшиғи – «Қора сочим»ни ёдга солади. Шунинг учун рассомнинг картиналарини ўз даврида ўзбек эстрадасининг юлдузи Ботир Зокиров «қўшиқ деб аташ мумкин», дея эътироф этгани бежиз эмас.
Етук рассомлар ҳаётнинг барча ҳодисаларини рангтасвир орқали кўради, ҳаётга ижод манбаи сифатида муносабат билдиради. Шунинг учун ҳам санъатнинг бу турида гўзалликнинг қирралари кўпроқ уфуруб туради. Бу рух ўз навбатида, инсонларни рангтасвирни севишга, тасвирий санъатни эстетик идрок этишга, ранглардан завқланишга ундайди. Бундай хусусиятлар Ўрол Тансиқбоев, Чингиз Аҳмаров, Баҳодир Жалолов, Жавлон Умарбеков, Алишер Мирзаев, Дилёр Имомов каби атоқли рассомлар ҳамда Акмал Нуриддинов, Сергей Алибеков, Ортиқали Қозоқов сингари мусаввирларнинг реалистик йўналишдаги асарларида ўз аксини топган. Уларнинг асарларида гўзаллик нафақат рассомнинг шахсий идеали, балки ўзида халқ ҳаётининг муҳим бўлагини мужассам этганлиги, инсонларнинг тафаккури ва қалбига таъсир кўрсатиши ҳамда гўзалликни яратишда рассомнинг зиммасига юкланадиган масъулиятнинг юксаклиги ва муқаддаслиги ҳам ана шу билан белгиланади. Бу хусусда нафосат фалсафасининг билимдони Тилаб Маҳмудов шундай дейди: «Қачонки санъат асарлари муҳим ҳаётий муаммоларни акс эттирса ёки халқ кайфияти ва ғояларини ифодаласа, улар миллионлаб меҳнаткашларнинг эзгу ҳамроҳига айланади. Бундай асарлар ҳеч қачон халқдан, амалиётдан ажралган эмас. Рассомнинг миллат ҳаёти билан алоқасигина янги ва асл санъат асарларининг пайдо бўлишида муҳим манба бўлиб хизмат қилади».4
Маълумки, ҳар бир халқнинг бошқа халқда учрамайдиган, бошқалар учун ўрнак бўларли хусусиятлари мавжуд. Гўзалликни хис этиш ва завқланиш ҳам халқнинг бадиий тафаккури, эстетик диди, нафис туйғуларига боғлиқ. Шундай холатлар бўладики, ўзга миллат вакилининг гўзалликдан завқланиши, диди ва бадиий тасаввурлари иккинчи бир миллат эстетик дунёқарашлари билан мос келмайди. Санъатнинг кучи шундаки, у манашундай номутаносиб жараённи уйғунлаштиради, беқарор холатни барқарорлаштиради. Бунда илғор қадриятлар ўзлаштирилиши баробарида мавжуд камчиликлар бартараф қилинади.
Ҳар қандай маънавий, сиёсий, ижтимоий ҳодиса даврлар ўтиши билан такрорланади. Аммо, бу такрорланишлар аввалгилари билан бир хил бўлмайди, у муайян янгиликлар, янгича муносабатлар орқали ривожланиб боради. Инсоннинг фалсафий тафаккури ўзликни англашга қаратилган қадриятлар орқали белгиланади ва у жаҳон тажрибаларини ўзлаштиришга қаратилган бўлади. Янгича қадриятлар ва улардаги гўзалликни идрок этиш ана шундай тажрибалар сирасига киради. Зотан, инсон ҳаётини, яшаш тарзини, фаолиятини белгилаш вазифасини ўз зиммасига олган интеграция ва глобаллашув жараёнларида бу масаланинг ижобий ҳал этилиши ғоятда зарур. Шунга кўра маънавий қадриятлар тизимида гўзаллик қўйидаги жиҳатлар билан белгиланади:
- санъатда соғлом руҳият ва ҳаёт ҳақидаги тасаввурларни вужудга келтириш ва реал ҳаёт ҳақиқатини инъикос эттириш;
- санъат асарига онгли дунёқарашга асосланган ижод эркинлигини, мустақил фикрлаш ҳамда замон билан ҳамнафаслик руҳини сингдириш;
- янгиланаётган ҳаёт жараёнларига яқинлашиш ва унинг илғор томонларини ёритиш ҳамда янгича услуб ва бадиий усуллардан фойдаланиш.
Do'stlaringiz bilan baham: |
