Atom elektr stansiyasi (AES) —. Oddiy issiqlik elektr stansiyalari (TES)da koʻmir, neft, qoramoy (mazut) va gaz yoqilsa, Atom Elektr Stansiyasida yoqilgʻi sifatida uran ishlatiladi. Atom Elektr Stansiyasining asosiy qismi atom qozoni, yaʼni atom reaktori. Atom Elektr Stansiyasida, koʻpincha, atom reaktorlarining. 4 tipi qoʻllaniladi: 1) Suv-suvli (bunda susaytirgich moda oʻrnida ham, issiqlik eltuvchi modda oʻrnida ham oddiy suv ishlatiladi); 2) Grafit-suvli (suv — issiklik eltuvchi, grafit esa susaytiruvchi boʻladi); 3) Ogʻir suvli (oddiy suv issiqlik eltuvchi, ogʻir suv esa susaytiruvchi); 4) Grafit-gazli (gaz — issiqlik eltuvchi, grafit — susaytiruvchi). Zamonaviy atom energetikasida asosan uran235 dan foydalaniladi
Hozirgi vaqtda dunyoda 31 ta davlat 192 ta AES dan energiya oladi.Bu 192 ta reaktorda jami 438 ta energiya blogi mavjud.Bu mamlakatlar ichida AES dan energiya olish bo’yicha 1-o’rinda AQSH,2-o’rinda Fransiya va kuchli uchlikda esa Yaponiya joylashgan.
Dunyodagi eng katta 5 ta AES
1.Fukisima { Yaponiyada umumiy quvvati 9000 MWT }
2.Kazivatsuki Kariva { Yaponiya umumiy quvvati 8000 MWT }
3.Zapureskaya { Ukraina umumiy quvvati 6000 MWT }
4.Yonuan { Janubiy Koreya umumiy quvvati 5900 MWT }
5.Nord { Fransiya umumiy quvvati 5500 MWT }
Yadro reaktorlarining asosiy elementi bu yadro yoqilg’isi bor bo;lgan Aktiv zonasi hisoblanadi.
Suvsuvli reaktor - zanjir yadro boʻlinish reaksiyasini amalga oshiruvchi neytronlarni sekinlatkich va issiqlik eltuvchi sifatida suvdan foydalaniladigan yadro reaktori; issiqlik reaktorinkj bir turi. U issiklik ajratuvchi elementlar joilashtiriladigan faol zonali, suv bilan toʻldirilgan silindrik korpusdan iborat. Suvsuvli reaktor r.da yadro yoqilgʻisi sifatida 235U izotopi bilan boyitilgan (2—5%) uran (P)oksididan foydalaniladi. Suvsuvli reaktorr.ning energetik va tadqiqot olib boriladigan xillari bor. Baʼzi energetik Suvsuvli reaktor r.lar (rasmga q.) suvni majburan sirkulyasiya qilish oqibatida ishlaydi; bunda suvning temperaturasi kaynash temperaturasidan past boʻladi. Bunday Suvsuvli reaktorr.da suv buggeneratorga oʻtadi, u yerda issiklikni ikkinchi (bugʻturbinali) konturdagi suvga uzatib soviydi. Shuningdek, suvi faol zonasida qaynaydigan va reaktorning oʻzida yoki undan tashqarida bugʻni separatlaydigan energetik Suvsuvli reaktorr.lar ham bor. Bugʻ bunday reaktordan toʻgʻridantoʻfi turSuvi bosim ostida boʻlgai suvsuvli reaktor. Gʻ — issiklik ajratuvchi elementi boʻlgan faol zona; 2 — korpus (issiklik eltuvchilarning kirishi va chiqishi strelka bilan koʻrsatilgan).binagaoʻtadi. Suvsuvli reaktor kichik gabaritli, sodda va uni ishlatishda ishonchli, uning solishtirma quvvati yuqori. Yuqori quvvatli Suvsuvli reaktorr.lar atom elektrstansiyalarda qoʻllanadi. Kichik quvvat g . li (100150 MVt li) Suvsuvli reaktorr.lardan kemalarda va Kuchma energetik qurilmalarda foydalaniladi. Ommaviy ishlab chiqariladigan Suvsuvli reaktorr.ning quvvati 440 va 1000 MVt.
Grafit-suvli reaktor - issiqlik neytronlari bilan ishlaydigan yadro reaktori; bunda sekinlatkich sifatida grafit bloklari, issiqlik tashigich sifatida suv ishlatiladi.
Bu reaktorda 6.5 % gacha boyitilgan U-235 izotopi ishlatiladi
Grafit suvli reaktorlar dunyoda birinchi bo’lib 1954-yi SSSR ning Obnisk viloyatida o’rnatilgan va umumiy quvvati 5 MWT ga teng bo’lgan
Grafit-gazli reaktor - issiqlik neytronlari bilan ishlaydigan yadro reaktori; bunda sekinlatkich sifatida grafit, issiqlik tashigich sifatida gaz (SO,, Ne) ishlatiladi. Gazni yuqori t-ragacha qizitib, G.-g . r.li AES ning f. i. k.ni 40% va undan yuqoriroqqa koʻtarish mumkin
Gamogen va geterogen reaktorlar
Yoqilg’ilar ikki turga bo’linadi.{ Qattiq va suyuq }
Shunga ko’ra reaktorlar ham Gmogen va Geterogen kabi turlarga bo’linadi
Gamogen reaktorlarda suyuq va geterogen reaktorlarda esa qattiq yoqilg’ilar ishlatiladi.Geterogen reaktorlarda og’ir suv sekinlashtirgich sifatida ishlatiladi
Bu ikki reaktorning asosiy farqi Gamogen reaktorlarda TVL lar bo’lmaydi
