guruh talabasi ning “Iqtisodiyot” fanidan tayyorlagan kurs ishi mavzu

Qadimgi dunyo iqtisodiy g’oyalarining umumiy xususiyati tabiiy iqtisodiyotning ustuvorligini saqlab qolish, axloq nuqtai nazaridan yirik savdo isrof tashkilotlarini qoralashdir. Bunday qarashlarning namoyondalari taniqli mutafakkirlar va qullarga egalik qiluvchi davlatlarning alohida hukmdorlari bo'lgan.

Davlatning shakllanishi bilan hukmdor barcha qullar va yerlarning oliy egasiga aylandi. Keyinchalik xususiy mulk tushunchasi avval qullarga nisbatan, keyin yerga nisbatan vujudga keldi. Buning o'ziga xos xususiyati shundaki, qul mehnati iqtisodiy hayotning asosiga aylanmadi. Erkin jamiyat a'zolari, dehqonlar va hunarmandlar asosiy ishlab chiqaruvchilar edi. Qullar mehnati asosan davlat iqtisodiyotida - qurilish ishlarida, kanallar, to'g'onlar, ibodatxonalar, saroylar qurilishida ishlatilgan.

2-BOB. MANU QONUNLARI VA “ARTXASHASTRA” ASARLARIDA QADIMGI HINDISTONDAGI IQTISODIY G’OYALARI
2.1. Manu qonunlari axloqiy me’yorlar belgilovchi qoidalar to’plami.
Qadimgi Hindistonda ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi mustaqil me'yorlar to'plami sifatida huquq tushunchasi noma'lum edi. Hindiston kundalik hayoti qonuniy emas, axloqiy qoidalar bilan boshqarilardi. Shu bilan birga, ushbu me'yorlar dinning yorqin izini qoldirdi. Odamlarning kundalik hayotidagi xulq-atvorini (dharmalarini) belgilaydigan me'yorlar to'plamlarda - darmashastralarda mavjud edi. Adabiyotimizdagi eng mashhur darmashastra - Manu qonunlari (qadimgi hind tilida Manu "odam" degan ma'noni anglatadi; hind mifologiyasida bu odamlarning ajdodi, birinchi odamni shunday atashgan).
Qadimgi Hindistonning "Manu qonunlari"da (m.a. IV-III asrlar) ijtimoiy mehnat taqsimotining, hukmronlik va bo`ysunish institutlarining mavjudligi aytiladi.
Manu qonunlari sanskrit tilida yozilgan bo'lib, ular 12 bobga bo'lingan 2650 kuplet (shloka) dan iborat bo’lib:
1-bobda qadimgi hindlarning Olamning paydo bo'lishi, insoniyat jamiyati, ijtimoiy qatlamlar (varnalar) haqidagi g'oyalari keltirilgan;
2-chi - shogirdlik davrida inson hayotining qoidalari;
3-4-chi - oilaviy erkak-uy egasi hayot qoidalari (nikoh odatlari, sig'inish qoidalari va boshqalar);
6-chi - zohidning hayot qoidalari;
7-chi - hukmdor va hukumatning vazifalari bo'yicha ko'rsatmalar;
8-chi - sud protsesslari va yuridik amaliyot bo'yicha ko'rsatmalar;
9-10chi - oilaviy munosabatlarga, turli xil jinoyatlar uchun jazolarga, varnalar a'zolarining vazifalariga bag'ishlangan;
11-chi - tavba qilish uchun yo’riqnomalar va qilingan gunohlarni kechirishga qasamyodlar;
12-chi - haqiqiy hayotdagi yomon ishlar uchun o'limdan keyin qaytarilishlarning tavsifi.
Manu qonunlarida aytilishicha: "olamlarning gullab-yashnashi uchun Brahma og'zidan brahmanlarni, qo’llaridan kshatriyalarni, sonlaridan vaisyalarni va oyoqlaridan sudrani yaratib, ularning har birining vazifalarini belgilab berdi” deyilgan. U braxmanlarga vedalarni (qadimiy ibodatlar, diniy madhiyalar, sehr-jodu), sadaqa tarqatishni o'rgatishni buyurgan; ksatriyalarga - himoya qilish; vaishiyalarga - boqish, savdo va sudxo'rlik qilashni; shudra uchun esa faqat bitta mashg'ulot mavjud - "bu kastarga kamtarlik bilan xizmat qilish"ni buyurgan.
Manu qonunlarining o'ziga xos xususiyati uning barcha qoidalarining diniy tus berishidir. Hindistonda Manu qonunlari yaratilgan paytda mulk bilan egalik o'rtasidagi farq allaqachon yaxshi tushunilgan va xususiy mulkni muhofaza qilishga katta e'tibor berilgandi.
Qonunlar mulk huquqining paydo bo'lishining ettita usulini ko'rsatadi: meros, sovg'a shaklida olish yoki topish, sotib olish, bosib olish, sudxo'rlik, ish bajarish va sadaqa olish.