|
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev
Mаvzuning dоlzаrbligi.Izoxinolin bu kimyo fanida ancha murakkab boʻlgan mavzulardan biri. Chunki Izoxinolinlarning turli koʻrinishlari, alkaloidlari va guruhlari mavjud. Bular ham oʻz navbatida katta qismlarga boʻlinadi. Bu mavzuni tanlashdan asosiy maqsadi talabalarga Izoxinolin va unga oid barcha narsa haqida iloji boricha toʻliq maʼlumot va sifatli maʼlumot berish hisoblanadi. Chunki internet tarmoqlarida va qoʻshimcha adabiyotlardan bunday mavzudagi maʼlumotlar kam agar boʻlganda ham ular ancha murakkab holatda tushuntirilgan. Kurs ishida mavzuni aniq va oson usullar bilan tushuntirib berishga harakat qilingan.
Kusr ishining maqsad va vazifalari:Kurs ishidan asosiy maqsad talabalarga kimyo va biologiya fanidan maʼlumot kam boʻlgan yoki ancha murakkab holatda tushuntirilgan Izoxinolinlar haqida iloji boricha toʻliq va sodda usulda tushuntirishga harakat qilingan. Kurs ishining asosiy vazifasi Izoxinolin haqida boshlangich maʼlumot berish, Izoxinolin alkaloidlari, Xinolin Izoxinolin guruhi alkaloidlari haqida maʼlumot berish va eng muhimi Izoxinolin xosilalari oʻrgatish hisoblanadi. Izoxinolin xosilalari orqali esa Izoxinolin alkaloidlari va Xinolin Izoxinolin guruhi alkaloidlarii, Xinuklidinning tibbiyotda qo‘llanadigan hosilalari, Izoxinolin hosilalari tasniflanish va Atseklidin va Fenkarol haqida maʼlumot berilgan.
Piridin. Geterosiklik birikmalar haqida umumiy ma’lumot
GETEROTSIKLIK BIRIKMALAR (getero… va yun. kyklos — halqa) — molekulasida halqa saqlaydigan va bu halqada ugleroddan tashqari bir yoki bir nechta boshqa elementlarning atomlari (geteroatomlar)ni tutadigan organik moddalar. Halqasida azot (N), kislorod (O), oltingugurt (S) tutadigan Geterotsiklik birikmalar katta ahamiyatga ega boʻlib, ularga nuklein kislotalar, oqsillar va b. molekulalari tuzilishida ishtirok etadigan alkaloidlar, vitaminlar, antibiotiklar va tabiiy pigmentlar kiradi. Xalqaro nomenklaturaga asosan muhim Geterotsiklik birikmalarning trivial nomlari saqlanib qolgan, mas, pirrol (I), furan (II), tiofen (III). Halqasida 3 tadan 10 tagacha atom tutgan monotsiklik Geterotsiklik birikmalarning nomlari ulardagi geteroatomlar (N — aza, O — oksa, S — tia, R — fosfa va h. k.) ni, aʼzolarining sonini, halqalarning toʻyingan yoki toʻyinmaganligini eʼtiborga olgan holda tuziladi Mas, aziridin (IV), tiiren (V), tiyet (VI), 1,3dioksolan (VII), pergidropirimidin (VIII). 5 va 6 aʼzoli toʻyinmagan Geterotsiklik birikmalar aromatik xossaga ega boʻlganligi sababli geteroaromatik birikmalar deb ataladi. Ular (mas, tiofen, pirrol, piridin) ning kimyoviy xossalari benzol va uning hosilalariga oʻxshashdir. Geterotsiklik birikmalarga koʻpchina moddalar, mas, furan guruhiga furfurol (plastmassa i. ch. da ishlatiladigan xom ashyo), pirrol hosilasiga oʻsimliklar xlorofili va qon gemini kiradi. Geterotsiklik birikmalar oʻsimlik va tirik organizm hayot faoliyatida muhim ahamiyatga ega. Tibbiyotda qoʻllaniladigan doridarmonlarning deyarli yarmi Geterotsiklik birikmalardan iborat.
Tarixiy jihatdan piridin olingan ko'mir smolasi yoki ko'mirning yon mahsuloti sifatida olingan gazlashtirish. Jarayon ko'p mehnat talab qiladigan va samarasiz edi: ko'mir smolasi tarkibida atigi 0,1% piridin,[56] va shuning uchun ko'p bosqichli tozalash talab qilindi, bu esa chiqishni yanada kamaytirdi. Hozirgi kunda ko'pgina piridin sintetik ravishda turli xil usullar yordamida ishlab chiqarilmoqda nom reaktsiyalariva asosiylari quyida muhokama qilinadi.[2]
1989 yilda dunyoda 26000 tonna piridin ishlab chiqarildi.[2] Piridin ishlab chiqaradigan 25 ta eng yirik ishlab chiqarish maydonlari orasida o'n bitta Evropada joylashgan (1999 yil holatiga ko'ra) Piridinning asosiy ishlab chiqaruvchilari kiradi Evonik Industries, Rütgers Chemicals, Jubilant Life Sciences, Imperial kimyo sanoativa Koei Chemical. Piridin ishlab chiqarish 2000-yillarning boshlarida sezilarli darajada oshdi, faqatgina Xitoyning materik qismida yillik ishlab chiqarish quvvati 30000 tonnani tashkil etdi. Vertellus AQSh-Xitoy qo'shma korxonasi hozirda piridin ishlab chiqarish bo'yicha dunyoda etakchi hisoblanadi.
Chichibabin piridin sintezi haqida 1924 yilda xabar berilgan va hanuzgacha sanoatda foydalanilmoqda. Umumiy shaklida reaktsiyani a deb ta'riflash mumkin kondensatsiya reaktsiyasi ning aldegidlar, ketonlar, a, b-to'yinmagan karbonil birikmalari, yoki yuqoridagi har qanday birikma, yilda ammiak yoki ammiak hosilalari. Xususan, almashtirilmagan piridin ishlab chiqariladi formaldegid va asetaldegid, arzon va keng tarqalgan. Birinchidan, akrolin a da hosil bo'ladi Knoevenagel kondensatsiyasi asetaldegid va formaldegiddan. Keyin akrolein bo'ladi quyultirilgan atsetaldegid va ammiak bilan berish dihidropiridin, bu qattiq hol katalizator bilan piridinga oksidlanadi. Ushbu jarayon gaz fazasida 400-450 ° S haroratda amalga oshiriladi. Mahsulot oddiy, piridin aralashmasidan iborat metillangan piridinlar (pikolinlar va lutidinlar); uning tarkibi ishlatiladigan katalizatorga bog'liq va ishlab chiqaruvchining ehtiyojlariga moslashtirilishi mumkin. Kabi katalizator odatda o'tish metall tuzi kadmiy (II) ftorid yoki marganets (II) ftor, lekin kobalt va talliy birikmalardan ham foydalanish mumkin. Qayta tiklangan piridin ko'p bosqichli jarayonda yon mahsulotlardan ajratiladi.
Asetaldegid va formaldegiddan akrolein hosil bo'lishi
Piridinning akrolein va asetaldegiddan kondensatsiyasi
An'anaviy Chichibabin piridin sintezini amalda qo'llash uning doimiy past rentabelligi bilan cheklanadi, odatda taxminan 20%. Ushbu past rentabellik, yon mahsulotlarning keng tarqalishi bilan birga, Chichibabin uslubining o'zgartirilmagan shakllarini ommalashtirmoqda.[59]
Do'stlaringiz bilan baham: |
