Guruh: 54-19 Bajardi: Maxmudov B

KLT fakulteti E va A kafedrasi
Mikrosxematexnika fanidan
Bajargan

MUSTAQIL ISHI

Guruh: 54-19

Bajardi: ___ Maxmudov B

Qabul qildi: ___ Raximov A

Mavzu:Shefratorlar va ularning tafsiflari

Reja.
1.

2.
3.

1. SHifratorlar va ularning ishlash printsiplari

SHifrator (CD- coder) - kirish yolidagi birlik signalni n razryadli ikkilik kodga aylantiradigan EHM ning aniq uzelidir.

Boshqacha qilib aytganda shifritor 10- lik kodni 2-lik kodga aylantirib berish uchun xizmat qiladigan operatsion elementdir. SHuning uchun shifratorlar raqamli texnikaning va EHMlarning kiritish qurilmalarida unlik kodlarni ikkilik kodlarga ozgartirishda keng qollaniladi.

SHifratorning kirish va chiqish yollari soni m=2n munosabat bilan belgilanadi.

SHifratorni ishlash printsipini korib chiqamiz. Unda kirish signallari sifatida x,...,xikkilik ozgaruvchilar qatnashadi. Ular mos ravishdagi klavishalarni bosganda paydo boladi. Quyida shifratorning otish jadvalini keltiramiz.

SHifratorning otish jadvali
Onlik son

Kirish kodi

CHiqish kodi

Unda ozgaruvchilar mustaqil hisoblanadi va 2+1=32+1=33 kombinatsiyani qurish imkonini beradi. Lekin, ikki va undan ortiq klavishalarni bosishni tahqiqlovchi chegara qoyilganda, unda 32-tadan 6-ta mumkin bolgan kirish kombinatsiyalari qoladi. Bunday mos chegaraga kirish kodi “n –dan 1” yoki unitar deyiladi. Jadvalda bosilgan klavishaga «1» va bosilmagan klavishaga «0» mos keladi. Jadvaldan korinib turibdiki, agar «1» x yoki x kirish yolida paydo bolsa, y ikkilik ozgaruvchi «1» qiymatini qabul qiladi. Qolgan barcha kombinatsiyalarda y=0 boladi, yahni mantiqiy tilda:

y= x+ x=
Xuddi shunday:

y = x+ x= ;

y= x.

Ushbu tengliklar asosida shifratorni «YoKI» bazisida (pastki rasmga qarang), shuningdek «VA» bazisida qurish mumkin.

Ayrim hollarda bir necha klavisha bir vaqtda bosilganda, shifrator maksimal nomerga ega bolgan klavishani tanlaydigan sxemani qollash talab etiladi. Bunday shifrator prioritetli shifrator deb ataladi. U «n-dan x-ning» ozgarishini 8421 kodga aylantiradi.

Pastdagi prioritetli shifratorning otish jadvali keltirilgan. Unda maksimal nomerli kirishdagi ozgaruvchi maksimal prioritetga ega, «1»-dan ongdagi dioganalda kirishdagi ozgaruvchilar qiymati – chiqish kodini aniqlamasligi kerak.

Prioritetli shifratorning otish jadvali
Onlik
son

Kirish kodi

CHiqish
kodi

Prioritetli shifratorni oddiy shifrator asosida ham qurish mumkin. Buning uchun oldindan «5-dan X» kirish kodini x,..., x orqali «5-dan 1» kodiga ozgartirish kerak. Kirishdagi ozgaruvchi Fmaksimal prioritetga ega, yahni boshqa ozgaruvchilarga bogliq emas. SHuning uchun F= x. Har qanday boshqa chiqishdagi ozgaruvchi x «1» qiymatini qabul qiladi, agarki birorta ham katta kirish yoliga F, j = (i + 1),3 mantiqiy «1» berilmagan holda F= 1 bolgan taqdirda. Yahni:

x= F;
Korsatilgan algoritmni amalga oshiruvchi parallel prioritetli shifratorning sxemasi quyidagi korinishga ega:

Ushbu sxemaning afzallik tomoni, barcha kirish yollaridagi signal tarkalishini bir xil saqlab turishdir. Kamchiligi esa, kop kirish yoliga ega bolgan «YoKI-YUK» elementlarini qollanilishining majburligidir.

SHifratorga misol sifatida toqqizta .kirish yoliga ega bolgan prioritetli shifrator K555IV3 standart mikrosxema misol bo`ladi

Baxrom Maxmudov, [13.04.2022 10:18]

Bunday shifratorning to‘liq haqiqiylik jadvali turli kirish
o‘zgaruvchilari uchun (210 - 10)=1014 ta kombinatsiyadan
tashkil topgan bo‘lishi kerak edi. Mazkur shifrator ishi
davomida qo‘llanilmaydigan turli mantiqiy o‘zgaruvchilar
to‘plamini olib tashlash hisobiga, chiqishdagi o‘zgaruvchilar
soni to‘rttagacha qisqartirilgan. Mazkur shifratorning kirishlari
soni 2 n =16 dan kam bo‘lganligi sababli, u to‘liq emas
hisoblanadi. Shifrator bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan 4 ta
chiqishga ega bo‘lib, uning holati to‘rtta MAFdan tashkil
topgan tizim bilan ifodalaniladi. Shifrator ishi mantiqini
ifodalovchi MAF tizimini,

Baxrom Maxmudov, [13.04.2022 10:18]

Shifrator m ta kirish va n ta chiqishga ega bo‘lib, kirishlardan biriga berilgan signalni chiqishda n – razryadli parallel kodga o‘zgartiradi. Agar shifrator n ta chiqishga ega bo‘lsa, u holda uning kirishlari soni 2ndan kam bo‘lmasligi kerak. 2n kirish va chiqishga ega bo‘lgan shifrator to‘liq , agar shifrator kirishlari soni 2n dan kam bo‘lsa, u to‘liq emas deb ataladi.

Shifrator chiqishlari soni doim kirishlari sonidan kam bo‘lganligi sababli, aloqa liniyalari cheklangan hollarda turli qurilmalar o‘rtasida ma’lumot almashish uchun ham qo‘llaniladi.

0 dan 9 gacha bo‘lgan o‘nlik raqamlarni ikkilik-o‘nlik kodiga o‘girishda shifrator qanday ishlashini ko‘rib chiqamiz. O‘nlik raqamlarni ikkilik-o‘nlik kodiga o‘girishda (yoki aksincha hollarda) har bir o‘nlik raqam to‘rtta ikkilik raqam bilan almashtiriladi. O‘nlik raqamlar mos ravishda boshqaruv pultining i=0,1,2…9 sonlarini bosish orqali kiritilayotgan bo‘lsin. Shifrator holatini haqiqiylik jadvali (4.1-jadval) yordamida tadqiq etish mumkin. Bunday shifratorning to‘liq haqiqiylik jadvali turli kirish o‘zgaruvchilari uchun (210- 10)=1014 ta kombinatsiyadan tashkil topgan bo‘lishi kerak edi. Mazkur shifrator ishi davomida qo‘llanilmaydigan turli mantiqiy o‘zgaruvchilar to‘plamini olib tashlash hisobiga, chiqishdagi o‘zgaruvchilar soni to‘rttagacha qisqartirilgan.

Mazkur shifratorning kirishlari soni 2n=16 dan kam bo‘lganligi sababli, u to‘liq emas hisoblanadi. Shifrator bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan 4 ta chiqishga ega bo‘lib, uning holati to‘rtta MAFdan tashkil topgan tizim bilan ifodalaniladi. Shifrator ishi mantiqini ifodalovchi MAF tizimini, 4.1-jadvaldan foydalanib hosil qilamiz

Q0  х1  х 3  х 5  х 4  х 9 ,

Q1  х 2 х3  х6 х 4 ,

Q2  х 4  х5  х 6  х 4 ,
Q3  х8  х9 , (4.1.)

4.1-jadval “10 dan 4 ga” shifrator (“4 dan 10 ga deshifrator”)ning haqiqiylik jadvali

Shifrator – deshifratorga nisbatan teskari funksiyani bajarish uchun xizmat qiladi, yani xar bir aktiv kirishga shifrator chiqishida mos kod xosil qilinadi.