Guruh: 320 Mavzu: Xalqaro terrorizm va terroristik tashkilotlar

Bajardi: Qurbonova Sayohat

guruh: 320

Mavzu: Xalqaro terrorizm va terroristik tashkilotlar

Reja:

1. Terrorizm tushunchasi

2. Xalqaro terrorizm

3. Terroristik tashkilotlar

4. Bugungi kunda terrorizmga qarshi amalga

oshirilayotgan chora-tadbirlar.

Terrorizm –jamiyatda beqarorlik keltirib chiqarish, aholining keng

qatlamlarida vahima va qo`rquv uyg`otishga qaratilgan siyosiy kurashning o`ziga

xos usulidir. U yashirin ruhdagi tashkilotlar tomonidan beqarorlik keltirib

chiqarish orqali davlat hokimiyatini egallash maqsadida qo`llaniladi. Terrorchi

uyushmalar ommaviy bo`la olmaganligi uchun ham ko`p hollarda aholining keng

qatlamlari nomidan harakat qilish taassurotini uyg`otish maqsadida diniy

shiorlardan niqob sifatida foydalanadilar.

Terrorizmning eng asosiy xususiyatlardan biri bunday harakat

tarafdorlarining “zo`rlik davlatni parokandalikka olib keladi”, degan g`oyaga

asoslanib harakat qilishlariga yaqqol ko`rinadi. Terrorizmning yana bir xususiyati

hech qanday urush bo`lmayotgan, tinchlik hukmronlik qilayotgan, jamiyatda

demokratik institutlar faoliyat ko`rsatayotgan bir sharoitda muqobil usullarni

atayin inkor etgan holda siyisiy masalalarni zo`rlik yo`li bilan hal qilishga

intilishda ko`rinadi. Bunday siyosiy masalalar o`z navbatida hududiy, etnik, diniy

yoki boshqa shakl-u shamoyil kasb etishi mumkin. Ma`lumotlarga ko`ra, 2000-2006-yillar orasida dunyoning 112 mamlakatida 14 ming 934 ta terrorchilik

amaliyoti sodir etilgan.

Terrorizm - G’arb madaniyatidagi “irhob-terrorizm” tushunchasining

ma’nosi haqida Qohira Dorulfununi o’qituvchisi doktor Yahyo Abdulmubdiy

shunday deydi: “”Irhob” so’zi ingliz tilida “terror” so’ziga “ism” qo’shimchasini

qo’shish bilan (terrorism) “qo’rquv”, “dahshat” ma’nolarini ifodalaydi. Agar

“terrorize” fe’li shaklida iste’mol qilinsa “qo’rqitdi”, “dahshatga soldi”

ma’nolarini bildiradi”

“Terrorizm” istilohi ilk bor G’arb madaniyatida jumhuriyatchi

Yakobinchilar davrida, tarixiy Fransiya burjua inqilobi ushbu inqilobga qarshilik

ko’rsatgan burjua tarafdorlari bilan qirol tarafdorlari o’rtasidagi ittifoqqa qarshi

qo’llagan kuch ishlatish siyosati uchun iste’mol qilingan. “Reign of Terror” deb

nomlangan bu terrorchilik oqibatida 300 000 (uch yuz ming)dan ortiq shubhali odam

qamaldi, 17 000 (o’n yetti ming) kishi qatl etildi va minglab begunoh kishilar

qamoqxonalarda tergovsiz, mahkamasiz o’lib ketdi.

Ba’zilar “terrorchilik” istilohi tarixning bundan-da qadimroq davrlarida

ham iste’mol qilinganini taxmin qilishadi. Ularning fikricha, terrorchilik

bashariyat tarixining har bir davrida jahonnning barcha davlatlarida bo’lgan va

bo’lib kelmoqda. Yunonlik tarixchi Ksenofon (Xenophon – meloddan avval

(m.a.) 430-349 yy.) G’arb madaniyati haqida so’z yuritar ekan, ruhiy ta’sirlarning

urushga, terrorchilikning esa xalqlarga o’tkazadigan ta’siri haqida to’xtalib o’tadi.

* Tiberius (Tiberius – 14-37 yy.) va Kaligula (Caligula – 37-41 yy.) singari

ba’zi Rim hukmdorlari o’z saltanatlariga qarshi bo’lganlarni bo’ysundirish uchun

zo’ravonlik, mol-mulklarni musodara qilish va o’lim jazosini qo’llar edilar.

* Germaniyada Adolf Gitler tuzgan fashistlar hukumati, Sovet Ittifoqida

Iosif Stalin boshliq kommunistlar hukumati kabi ba’zi hukumatlar terrorchilikni

o’z siyosiy rejalarining ajralmas bir bo’lagi deb hisoblaganlar. Shuning uchun

ham, iqtisodiy, siyosiy va madaniy manfaatlarni ro’yobga chiqarish uchun

g’oyaviy-ideologik pardalar ortida davlat terrorchiligini amalga oshirganlar.

* Jahonda yuzlab terrorchilik uyushmalari mavjud. Ular ichida eng ko’zga

ko’ringanlari: Olmoniyadagi “Bader maynxuf”, Italiyadagi “Qizil gvardiya”,

Yaponiyadagi “Qizil Armiya”, Irlandiyadagi “Respublikachilar Armiyasi”,

Perudagi “Nurli tuproq” va Bask orolidagi “ETA” uyushmasi. “ETA” –

g’arbliklarning aytishicha, yigirmanchi asr tarixidagi eng mashhur terrorchilik

uyushmasi hisoblanadi.

Amerika Qo’shma Shtatlari ham qora tanlilarni va o’zgacha fikrlovchilarni

yo’q qilish bilan dong taratgan “Kukluksklan” tashkiloti kabi jahondagi yuzlab

terrorchilik uyushmalariga in bo’lib kelgan.

Yahudiylar ham tarixdagi ilk terrorchilik uyushmalarining o’chog’i bo’lib,

jahondagi eng mashhur “Hagana”, “Argun” va “Shtern” nomli terrorchilik

tashkilotlarini tuzgan xalqdir.Hatto Isroil davlatining o’zi – bashariyat uchun

benazir terrorchilik timsoliga aylanib qoldi.Bu haqiqatni ochiq idrok etish uchun

Isroil davlati tashkil topganidan beri qo’l urgan og’ir jinoyatlarga bir nazar

tashlash kifoya.

* Sosiolog Aleks Shmidtning terrorchilik tushunchasiga oydinlik kiritish

uchun yuzta mutaxassis va olimga bergan savollariga olgan javoblar, uning

siyosiy terrorchilik haqida yozgan kitobida (1983 yil) mavjud. Uning so’rovlariga

mazkur mutaxassislar bergan javoblarning mushtarak xulosasi quyidagicha:

- terrorchilik – aniq cheklangan mohiyatga ega bo’lmagan tushunchadir;

- birta’rifningo’zibuistilohningbarchama’nolariniqamrayolmaydi;

- turlita’riflarterrorchilikningturliqismlarigamushtarakbo’lib,

ukimgaqaratilganekanigavaqurbonlarigaqarabbelgilanadi.

“RobitatulOlamilIslamiyya” (IslomOlamiLigasi)

qoshidagiIslomiyFiqhUyushmasi “terrorchilik”ni: “Terrorchilik –

shaxslaryokijamoatlaryoxuddavlatlartarafidaninsonningdini, qoni, aqli,

molivanomusigaqarshiishlatiluvchizo’ravonlikdir. Terrorchilik – qo’rqitish,

ozorlash, tahdidsolish,

nohaqo’ldirishvaYeryuzidabuzg’unchilikyoyishningbarchaturlarinio’zichigaoladi

”- debta’rifladi.

Bundantashqari, g’arblikmutafakkirolimlarvatashkilotlar “terrorchilik”

haqidao’nlabta’riflaraytganbo’lib, ularningbarchasi

“Siyosiymaqsadlarniro’yobgachiqarishyo’lidaqonuniybo’lmagankuchvatahdidniis

hgasolish” ta’rifidamushtarakdir.

ShundayolimlardanbiriJonatanUayt,

terrorchilikkaoidmavzugakirishishishdanavval (1991 yil)

unisiyosiyyo’nalishlartarafidantushunishbilankifoyalanmasligimizzarurliginiuqtir

adi.Chunkisosiologiyafanibumavzugakattae’tiborbermoqdavaterrorchiliktushunch

asiningyagonata’rifiyo’qekaninita’kidlamoqda.

ShuninguchunhamJonatanUaytterrorchilikniturlita’riflarnio’zichigaolgano’lchovl

arbilanta’riflashkerak, debtaklifqiladi:

- terrorchilikningoddiyvasoddata’rifi. Ya’ni,

“xavftug’dirishvayo’nalishnio’zgartirishmaqsadidagizo’ravonlikvatahdid”;

- terrorchilikta’rifiuchunqonuniyqolip-o’lchov. Ya’ni, “terrorchilik –

qonunnipoymolqiladiganvadavlattarafidanjazolashnitaqozoetadiganjinoiyzo’ravo

nlik”;

- terrorchilikningtahliliyta’rifi. Ya’ni,

harbirterrorchilikortidaturganmuayyanijtimoiyvasiyosiyomillar;

- davlatningterrorchiliknihimoyaqilishita’rifi. Ya’ni,

ayrimguruhlarningayrimdavlatlarpanohidaboshqadavlatlargahujumqilishuchunterr

orchilikqilishlari;

- davlatterrorchiligiuslubi. Ya’ni,

davlathukumatiningo’zfuqarolariganisbatanterrorchilikfoliyatidabo’lishi.(Isroilbu

ngayaqqolmisolbo’laoladi).

Xalqaroterrorchilikningyoyilishigayordamchibo’lganbuomillardantashqari,

hozirdayangiomillarhampaydobo’lganki,

ularterrorchilikningxalqaroxatarlariniyanadaoshiradi.Masalan:

ko’plabdavlatvahukumatlarningxalqaroterrorchilikuyushmalaribilanhamkorlikqili

shi, xalqaroterrorchilikuyalarivatiziminingsaratonkasalligidekyopirilishi,

buuyushmalarningyangivarivojlangantelekommunikasiyatizimidanma’lumotlarto’

plashuchunustalikbilanfoydalanishihamdataraqqiytopganilmiyjihozlarbilanta’minl

anishikabi. Buuyushmalarningbarchasig’arbterrorchilikuyushmalaribo’lib,

ularninga’zolariIslomdinigamansubemasdir.

Terrorchilikvaozodlikharakati

Menimcha,

terrorchilikbilanmustamlakagaqarshiolibborilayotganozodlikharakatlario’rtasiniar

alashtiribyuborish “terrorchilik”

ta’rifivatushunchasidakelishaolmaslikningasosiyomilidir. Shuninguchunham,

g’arb, asosanAmerikatarafiFalastinvaLivanjanubidagiIsroilgaqarshi,

shuningdekIroqdagiAnglo-

Amerikabosqinchiligigaqarshiolibborilayotganozodlikharakatlarini “terrorchilik”

deyatavsiflamoqda. “Hizbulloh”, “Hamas”, “IslomiyJihod” va

“FalastinOzodlikTashkiloti”

kabiuyushmavatashkilotlarAmerikaTashqiIshlarvazirligiraportlarida

“terrorchitashkilotvauyushmalar” qatoridano’rinolgan.

Bundanajablanmasahambo’ladi, chunki,

Semtog’aninghujjatlaridaisroilvaamerikaliklarqilayotganjinoyatlar “terror” va

“terrorchilik” jumlalariqaydetilganpaytdatilgaolinmaydi!!

Terrorizm

G’arb madaniyatidagi “irhob-terrorizm” tushunchasining ma’nosi haqida

Qohira Dorulfununi o’qituvchisi doktor Yahyo Abdulmubdiy shunday deydi:

“”Irhob” so’zi ingliz tilida “terror” so’ziga “ism” qo’shimchasini qo’shish bilan

(terrorism) “qo’rquv”, “dahshat” ma’nolarini ifodalaydi. Agar “terrorize” fe’li

shaklida iste’mol qilinsa “qo’rqitdi”, “dahshatga soldi” ma’nolarini bildiradi” (4).

“Terrorism” istilohi ilk bor G’arb madaniyatida jumhuriyatchi

Yakobinchilar davrida, tarixiy Fransiya burjua inqilobi ushbu inqilobga qarshilik

ko’rsatgan burjua tarafdorlari bilan qirol tarafdorlari o’rtasidagi ittifoqqa qarshi

qo’llagan kuch ishlatish siyosati uchun iste’mol qilingan. “Reign of Terror” deb

nomlangan bu terrorchilik oqibatida 300 000 (uch yuz ming)dan ortiq shubhali

odam qamaldi, 17 000 (o’n etti ming) kishi qatl etildi va minglab begunoh

kishilar qamoqxonalarda tergovsiz, mahkamasiz o’lib ketdi.

Ba’zilar “terrorchilik” istilohi tarixning bundan-da qadimroq davrlarida

ham iste’mol qilinganini taxmin qilishadi. Ularning fikricha, terrorchilik

bashariyat tarixining har bir davrida jahonnning barcha davlatlarida bo’lgan va

bo’lib kelmoqda. Yunonlik tarixchi Ksenofon (Xenophon – meloddan avval

(m.a.) 430-349 yy.) G’arb madaniyati haqida so’z yuritar ekan, ruhiy ta’sirlarning

urushga, terrorchilikning esa xalqlarga o’tkazadigan ta’siri haqida to’xtalib o’tadi

(5).

* Tiberius (Tiberius – 14-37 yy.) va Kaligula (Caligula – 37-41 yy.) singari

ba’zi Rim hukmdorlari o’z saltanatlariga qarshi bo’lganlarni bo’ysundirish uchun

zo’ravonlik, mol-mulklarni musodara qilish va o’lim jazosini qo’llar edilar.

* Germaniyada Adolf Gitler tuzgan fashistlar hukumati, Sovet Ittifoqida

Iosif Stalin boshliq kommunistlar hukumati kabi ba’zi hukumatlar terrorchilikni

o’z siyosiy rejalarining ajralmas bir bo’lagi deb hisoblaganlar. Shuning uchun

ham, iqtisodiy, siyosiy va madaniy manfaatlarni ro’yobga chiqarish uchun

g’oyaviy-ideologik pardalar ortida davlat terrorchiligini amalga oshirganlar.

* Jahonda yuzlab terrorchilik uyushmalari mavjud. Ular ichida eng ko’zga

ko’ringanlari: Olmoniyadagi “Bader maynxuf”, Italiyadagi “Qizil gvardiya”,

Yaponiyadagi “Qizil Armiya”, Irlandiyadagi “Respublikachilar Armiyasi”,

Perudagi “Nurli tuproq” va Bask orolidagi “ETA” uyushmasi. “ETA” –

g’arbliklarning aytishicha, yigirmanchi asr tarixidagi eng mashhur terrorchilik

uyushmasi hisoblanadi.

Amerika Qo’shma Shtatlari ham qora tanlilarni va o’zgacha fikrlovchilarni

yo’q qilish bilan dong taratgan “Kukluksklan” tashkiloti kabi jahondagi yuzlab

terrorchilik uyushmalariga in bo’lib kelgan.

Yahudiylar ham tarixdagi ilk terrorchilik uyushmalarining o’chog’i bo’lib,

jahondagi eng mashhur “Hagana”, “Argun” va “Shtern” nomli terrorchilik

tashkilotlarini tuzgan xalqdir.Hatto Isroil davlatining o’zi – bashariyat uchun

benazir terrorchilik timsoliga aylanib qoldi.Bu haqiqatni ochiq idrok etish uchun

Isroil davlati tashkil topganidan beri qo’l urgan og’ir jinoyatlarga bir nazar

tashlash kifoya.

* Sosiolog Aleks Shmidtning terrorchilik tushunchasiga oydinlik kiritish

uchun yuzta mutaxassis va olimga bergan savollariga olgan javoblar, uning

siyosiy terrorchilik haqida yozgan kitobida (1983 yil) mavjud. Uning so’rovlariga

mazkur mutaxassislar bergan javoblarning mushtarak xulosasi quyidagicha:

- terrorchilik – aniq cheklangan mohiyatga ega bo’lmagan tushunchadir;

- birta’rifningo’zibuistilohningbarchama’nolariniqamrayolmaydi;

- turlita’riflarterrorchilikningturliqismlarigamushtarakbo’lib,

ukimgaqaratilganekanigavaqurbonlarigaqarabbelgilanadi.

“RobitatulOlamilIslamiyya” (IslomOlamiLigasi)

qoshidagiIslomiyFiqhUyushmasi “terrorchilik”ni: “Terrorchilik –

shaxslaryokijamoatlaryoxuddavlatlartarafidaninsonningdini, qoni, aqli,

molivanomusigaqarshiishlatiluvchizo’ravonlikdir. Terrorchilik – qo’rqitish,

ozorlash, tahdidsolish,

nohaqo’ldirishvaYeryuzidabuzg’unchilikyoyishningbarchaturlarinio’zichigaoladi

”- debta’rifladi.

Bundantashqari, g’arblikmutafakkirolimlarvatashkilotlar “terrorchilik”

haqidao’nlabta’riflaraytganbo’lib, ularningbarchasi

“Siyosiymaqsadlarniro’yobgachiqarishyo’lidaqonuniybo’lmagankuchvatahdidniis

hgasolish” ta’rifidamushtarakdir.

ShundayolimlardanbiriJonatanUayt,

terrorchilikkaoidmavzugakirishishishdanavval (1991 yil)

unisiyosiyyo’nalishlartarafidantushunishbilankifoyalanmasligimizzarurliginiuqtir

adi.Chunkisosiologiyafanibumavzugakattae’tiborbermoqdavaterrorchiliktushunch

asiningyagonata’rifiyo’qekaninita’kidlamoqda.

ShuninguchunhamJonatanUaytterrorchilikniturlita’riflarnio’zichigaolgano’lchovl

arbilanta’riflashkerak, debtaklifqiladi:

- terrorchilikningoddiyvasoddata’rifi. Ya’ni,

“xavftug’dirishvayo’nalishnio’zgartirishmaqsadidagizo’ravonlikvatahdid”;

- terrorchilikta’rifiuchunqonuniyqolip-o’lchov. Ya’ni, “terrorchilik –

qonunnipoymolqiladiganvadavlattarafidanjazolashnitaqozoetadiganjinoiyzo’ravo

nlik”;

- terrorchilikningtahliliyta’rifi. Ya’ni,

harbirterrorchilikortidaturganmuayyanijtimoiyvasiyosiyomillar;

- davlatningterrorchiliknihimoyaqilishita’rifi. Ya’ni,

ayrimguruhlarningayrimdavlatlarpanohidaboshqadavlatlargahujumqilishuchunterr

orchilikqilishlari;

- davlatterrorchiligiuslubi. Ya’ni,

davlathukumatiningo’zfuqarolariganisbatanterrorchilikfoliyatidabo’lishi.(Isroilbu

ngayaqqolmisolbo’laoladi).

Xalqaroterrorchilikningyoyilishigayordamchibo’lganbuomillardantashqari,

hozirdayangiomillarhampaydobo’lganki,

ularterrorchilikningxalqaroxatarlariniyanadaoshiradi.Masalan:

ko’plabdavlatvahukumatlarningxalqaroterrorchilikuyushmalaribilanhamkorlikqili

shi, xalqaroterrorchilikuyalarivatiziminingsaratonkasalligidekyopirilishi,

buuyushmalarningyangivarivojlangantelekommunikasiyatizimidanma’lumotlarto’

plashuchunustalikbilanfoydalanishihamdataraqqiytopganilmiyjihozlarbilanta’minl

anishikabi. Buuyushmalarningbarchasig’arbterrorchilikuyushmalaribo’lib,

ularninga’zolariIslomdinigamansubemasdir.

Bugungi kunda yurtboshimiz tashabbuslari bilan, mustaqil

O`zbekistonimizda olib borilayotgan ishlar samarasi o`laroq, yurtimiz tinch,

osmonimiz musaffo. Davlatimizda yuqorida qayd etilgan terroristik tashkilotlarni

tuzish, tashkil etish va ularga amaliy va moddiy yordam ko`rsatish qat`iyan man

etiladi. Bu haqda bosh qomusimiz Konstitusiyamizda ham belgilab

qo`yilgan.“Konstitutsiyaviy tuzumni zo`rlik bilan o`zgartirishni maqsad qilib

qo`yuvchi, davlatning suverenetiga tahdid soluvchi noqonuniy tashkilotlarni

tuzish man etiladi”,- 57-modda.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. I.A.Karimov “Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch”

2. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi

3. www.google.uz

4. www.google.com.

5. www.lex.