GÜRCÜstanda türk məNŞƏLİ

Darzioqlusopeli- Borçalı r-n unda kənd adı. Dərzioğlu kənd adının gürcücə yazılışdır.

Dark- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında dağ adı(181,75). Azərbaycanda Dərk (Quba rayonunda) kənd və dağ adları ilə mə'naca eynidir. Türk dillərində dar yer, dar keçid mə'nasındadır. (Kür çayı ilə Qabırrı yaxud İori çayı arasında-Samux r-nu ərazisində bir dar keçid Dar-Doqqaz adlanır).

Dartlo- Axmeti r-nunda kənd adı(112,171).

Daşbaşı- Salqa r-nunda kənd adı(112,171). Ermənistanda Sisyan r-nunda Daşbaşı kənd adı (181,76) ilə mə'naca eynidir. Azərbaycan dilində daş(qaya mə'nasında) və  baş (üstü, zirvəsi) sözlərindən ibarətdir.

Daşbulaq- Loru qəzasında kənd adı(34).

Daşqala-Aspinza r-nunda kənd adı. Axısqa türklərindən ibarət əhalisi 1944-cü ildə deportasiya edilmiş kəndlərdəndir(29).

Daşdəmir- Tiflis əyalətinin Baydar nahiyəsində kənd adı(141,157).Şəxs adındandır.

Daşkəsən- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında dağ adı(181,76).  Digər adı Əhməd Əxi Yurd, yə'ni "Əxi Əhmədin yurdu yerləşən  dağ." Orta əsrlərdə Dağlıq Qarabağın Dizak mahalında Taşkəsən, (181,76).  Cəbrayıl r-nunda Daşkəsən , Qəbələ r-nunda Daşkəsən, (Yengicə kəndinin şərqində, Camal meşəsində  tikinti üçün daş  çıxarılan yer), Daşkəsən r-nun  toponimləri ilə eynidir. Türk dillərində taş(daş) və "kəsən" sözlərindən ibarətdir.

Bu toponimlərdə "kəsən" sözü iki mə'nadadır. 1. Daş, çıxarılan yer, karxana.2.Türk dillərində gəzən "dağ suayrıcında batıq yer, kəzdək. Ermənistanda Boğazkəsən və Mantaşkəsən (bax:6), Culfa  r-nunda Kəsəndaş adlarında bu söz vardır. Daş sözü bə'zi adlarda filiz  mə'nasındadır (məsələn, Daşkəsən şəhərinin adı, qədim adı-Karxat). Qazaxıstanda Qaragəzən və Ağkəsən adları barədə bax: 148.

Daşlı Qullar- Bolnisi r-nunda kənd adı (228,69).Keçmişdə tam adı "Daşlı Qullar Ağbabalı" olmuşdur(46,211). Daşlı-qayalı yerdə Qullar" kəndi mə'nasındadır. Bax:  Qullar.   Bu yaxınlarda gürcücə Muxrani adlandırılmış- dır( "Hürriyyət" qəz. 1997- № 20)

Daştəpə- Marneuli r-nunda kənd adı(112,171)

Dvani- Karel r-nunda kənd adı(112,171). Azərbaycanda Divan Alılar(Füzuli r-nu) kənd adı ilə  mənşəcə eynidir.Qədim türk- mənşəli Duvan tayfasının adındandır.

Dəbada- Borçalı bölgəsindən axan çayın adı. Yerli tələffüz forması Təvədöy (33,30).Mənbədə çayın adi Tabatey kimidir (179,270). Xramçayın qollarından biridir. Bu çay həm də Borçalıçay, Donaçay(21,125) da adlanır.

Dəvəboynu- Loru əyalətində  kənd adı(241).

Dəlidağ- Tiflis quberniyasının Siqnax qəzasında dağ adı(181,74).

Dəlidağ- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında dağ  adı(181,74). Başqa adı Şahnabad(181,74) (yenə orada).

Dəlilər-  Tiflis əyalətinin Baydar nayihəsində(indi Dmanisi r-nunda) kənd adı(34,158). Gürcücə yazılışı Daliari (112).  İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında Dəllər, Novobayazid qəzasında Dəlilər(181,74) və Azərbaycanda (Ağsu,Saatlı və Şamxor r-larında) Dəllər  və Tərs Dəllər (Tərsçayın kənarında yerləşdiyinə görə) kəndi vardı (181). Qədim türkmənşəli Tele  tayfasının adını əks etdirir ( bu barədə Bax: Muşevan.). Qazaxlarda , başqırdlarda, noqaylarda qaraqalpaqlarda bu tayfa indi də Tele adlanır (212, 37-38).  Tele tayfası barədə bax: 197,147-152.

Dəli Qılınc- Tiflis əyalətinin Dəmirçi Həsənli nahiyəsində kənd adı(34,160). Türk dillərində təlü " seçilmiş" sözündən və Qılınc şəxs adındandır.

Dəlikdaş- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında (indi Dmanisi r-nunda) qaya adı (181,74).

Dəlikli- Borçalı  bölgəsində kənd adı.(241)

Dəmyə Çanaxçı-  Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında kənd adı. X1X əsrin  30-cu illərində  kənddə Türkiyədən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir. Çoçqan kənd  icmasına  mənsub məntəqələrdən idi. "Dəmyə" də (su çıxmayan yer) yerləşən Çanaxçı- kəndi  mə'nasındadır.

Dəvəboynu- Borçalı bölgəsində kənd adı (241)

Dəmirbulaq- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında (indi Dmanisi r-nunda) kənd adı (181,78). X1X əsrin ortalarında kənddə Türkiyədən gəlmə ermənilər və yunanlar yerləşdirilmişdir(131,415). 1949-cu ildə kənd gürcücə  Sarkineti adlandırmışdır (112,263). Əsli Tomarbulaq. Türk dillərində tomar   " torpaq topası", " su çıxan bataqlıq topalı yer" və bulaq sözlərindən ibarətdir.

Dəmirdağ- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında kənd adı(181,78).

Dəmir Korarx- Borçalı qəzasında kənd adı. Bax: Korarx.

Dəmirçi- Bolnisi r-nunda kənd adı(112,178).Gürcücə yazılışı Dəmirlo(yenə orada).

Dəmirçi- Qaqra r-nunda kənd adı. Gürcücə yazılışı Demerçeni. 1948-ci ildə gürcücə Psousxevi adlandırılmış dır(112,263).

Dəmirçilər- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında (indi Ermənistanın Taşir r-nunda) kənd adı. (181.78).1988-ci ildə kəndin əhalisi deportasiya edilmişdir. Qazax elinin adındandır. Bax;26.

Dəmirçi Həsənli düzü-   Borçalı distansiyasında 40- min desyatinlik maldar ellər üçün aran (qışlaq) yeri  (179,69).

Dərbaz- Borçalı bölgəsində kənd adı(241).Bax:Darbaz.

Dərəköy-   Tiflis əyalətinin Pətək nahiyəsində( indi Qaqra r-nunda) kənd adı. (34,454). .X1X əsrin əvvəllərində  kəndə Türkiyədən gəlmə ermənilər yerləşdirilmişdir (yenə orada). Kəndin adı ermənicə  Dzorakeqdir. Azərbaycan dilində dərə  və türk dilində köy "kənd" sözlərindəndir.

Dərəköy-Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında( indi  Xulo r-nunda kənd adı(131,411). X1X əsrin 50-ci illərində gürcücə Mtsiskantidir(12, 257).

Dərəköy- Salqa r-nunda kənd adı(112,171).

Dərəköy -Suxumi r-nunda kənd adı. 1948-ci ildən kənd gürcücə Mtistkaladır (112,263).

Dərəköy Qaşıntəki-Qaqra r-nunda kənd adı. 1948-ci ildən kənd gürcücə Satlianidir (112,263).

Dibsiz İndaq-Tiflis quberniyasının Tiflis qəzasında dağ adı (181,85). Azərbaycan dilində dibsiz-"dibi görünməyən" və türk dillərində  in- "mağara" (172,134) sözlərindədir. Dibsiz oradakı gölün adıdır. Bax: Ayqırgölü.  Azərbaycanda Goranboy rayonunda Enlidağ (əsli İnlidağ) dağ və X1X əsrdə İrəvan əyalətinin  Vedibasar mahalında İnqala qala adları ilə mə'naca eynidir.Bax:Qızılin.

Didiarx- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında  çay adı(181,86). Gürcücə didi " böyük" və Azərbaycan dilində “arx“ sözlərindəndir.

Didi Beqlari- Marneuli r-nunda kənd adı.(112,175)." Böyük Beqler" adının gürcücə yazılışıdır. Bax: Beqlər.

Didi Qomareti- Dmanisi r-nunda kənd adı(112 175). Gürcü dilində didi " böyük" sözündən və Qomareti adındandır. Qomareti e.ə. X111 əsrdə şimaldan Cənubi Qafqaza gəlmiş qədim türkmənşəli Qamar (Qəmar) tayfasının adından və gürcücə məkan - yer bildirən “eti” şəkilçisindən ibarətdir . Bax:Qomarti, Qəmərli və Kəmərli.

Didi- Dmanisi- Dmanisi r-nunda kənd adı. “Böyük Dmanisi“ kənd adının gürcücə yazılışdır.  Bax: Dmanisi.

Didi Muğanlo- Marneuli r-nunda kənd adı “ Böyük Muğanlı”  kənd adının gürcücə yazılışıdır (112, 176).

Didi Xancali-Baqdanov r-nunda kənd adı (112,176). “ Böyük Xançallı” kənd adında gürcücə yazılışıdır. Bax: Xançallı.

Dirəton- Loru sancağının Güney nahiyəsində kənd adı(141). Ərəbcə deyir "mə‘bəd" və türk dillərində ton "uzunvarı təpə"(206,III .279-280) sözlərindəndir.

Dıx Taş- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında dağ adı(181,20). "Dıx"  sözü X1X əsrdə Azərbaycanda Cavanşir qəzasında Dıxtəpə dağ , Şimali Qafqazda  Nalçik dairəsində  Dıx-Tau dağ  (181.20) adlarındakı "dıx" sözü ilə eynidir.  Türk dillərində tiq- "meşəsiz (dağ), təpə" (172, 552) və  taş "qaya" sözlərindən ibarətdir. Bax: Tikdağ.

Dmanisi- Gürcüstanda azərbaycanlılar sıx yaşayan rayonlardan birinin adı.  İlk dəfə V11 əsrə aid hadisələrdə ərəb mənbələrində adı çəkilmişdir. 1X əsr ərəb müəllifi əl -Kufi ərəb sərkərdəsi Mərvan ibn Məhəmmədin Tumanın qalasını fəth etdiyini yazmışdır (31,53). 1590-cı ilə aid mənbədə   Tuman (141), 1728-ci ilə aid mənbədə Tumanis kimidir(34, 157). "Dmanisi " forması ilk dəfə 1587-ci ilə aid mənbədə çəkilir(43,26).  Ehtimal ki, Tuman türk tayfasının adını əks etdirir. Özbəklərdə Tuman, Tuman-Ming və Tubay-Tuman tayfa adları vardır. Bax:Dumanisi. 1728-ci ilə aid  mənbədə Tumanisin  Tiflis əyalətinin bir nahiyəsi  olduğu göstərilir.  "Kitabi- Dədə Qorqud" eposunda (X1 boy) adı çəkilən "Tumanın qalası" toponimi ehtimal ki, Dmanisidir. Mənbədə həm də  "Tumanis dərəsi" kimidir (234,245-246). Mənbədə Tumanis dərəsində türk ordu komandanı Fərhad Paşanın qala tikdiyi qeyd olunur. Mənbədə "Aran şəhərləri" adı altında Tumanis və Tiflis adları da çəkilir(41,70)Orta əsrlərdə Türkiyədə Kutaxya ilə Brus arasında bir dağ beli də Tkmanis adlanırdı.(234,44).  Toponimin Azərbaycan dilində duman (çən) sözündən olması fikri  səhvdir. Bizcə bu türk- mənşəli coğrafi ad Tuman tayfasının adındandır. Tuman tayfası Terek çayının aşağı axarında yaşamışdır. Ərəb müəllifi İbn əl Əsir(X111 əsr) Şimali Qafqazda "Tuman torpaqları" ifadəsini işlətmişdir(18,26). İkinci fikrə görə toponim Tuman  şəxs adındandır. Gürcü mənbəyində " Naşa mdivan Tuman" şəxs adı çəkilmişdir(111,153). Ola bilsin, bu toponim türk  dillərində həm də inzibati -ərazi vahidi mə'nasında tümən (müqayisə et: Rusiyada Tümen vilayəti) sözündəndir. Bax: 83,11, 2. səh.50.Türk dillərində  tuman həm on min nəfərlik qoşun adı, həm də X111-X1V  əsrlərdə inzibati ərazi (on min nəfər döyüşçü və on min dinar  vergi verən ərazi) vahidi  idi.  1950-ci ilə qədər Baş Keçid adlanmış, sonralar  Dmanisi  kənd adı ilə əvəz edilmişdir. Bax. Dumanisi.

Doqlauri- Karaeli r-nunda kənd adı. Qıpçaqların Tuq tayfasının adındandır.Bax: Toxla.

Doğanlı- Tiflis əyalətinin Pətək nahiyəsində kənd adı (242, 161). Türk dillərində tuqan -"qartal"  sözündəndir.

Dolbəndlu-  Borçalı bölgəsində kənd adı (241).

Doxkuz-Punar- Tiflis quberniyasının Axalsix qəzasında kənd adı(181,88). Türk dillərində “Doqquz bulaq” mə'nasındadır. İndi Znauri r-nunda gürcücə Doquzaani kimidir(112,118).

Dövrətəpə- Tiflis quberniyasının Tiflis qəzasında dağ adı(181,87). Azərbaycanda olan bir neçə   Tovratəpə və Dövratəpə adları ilə mə'naca eynidir.   "Dəyirmi formalı təpə" mə'nasındadır.

Duzlu- Van r-nunda kənd adı(112, 175). Gürcücə yazılış forması Dzuluxi(yenə orada).Duzluq (şoran) sözündəndir. Bax: Tuzlaq.

Dumanaşin-  Bolnisi r-nunda Faxralı kəndində xaraba kənd adı.

Dumanisi   -Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında(indi Dmanisi r-nunda) xaraba  qala  adı(181,107). Meşaveri və Penezauri sularının birləşdiyi yerdədir(22,22). Xalq içərisində Viran (yə'ni viranə,xaraba)  Tumanus adlanır (50,209). Bax Dmanisi.

Duruoğlu qışlağı-  Tiflis əyalətinin Dəmirçi Həsənli nahiyəsində qışlaq adı(34,159). Mənbədə kəndin Yüzbaşı tayfasına mənsub olması  göstərilir(yenə orada).  Duruoğlu qışlağın  əsasını qoymuş şəxsin  adıdır.

Duristavi- Kutaisi quberniyasının Leçxum qəzasında dağ adı(181,90). Durudağ( əsli Torədağ) adının gürcücə yazılışıdır.

Duriç-Telavi qəzasında Kvareli kəndi yaxınlığında soldan Alazana tökülən çayın sol qolunun adı (179,1,362) Türk dillərində tör “dağ örüşü” sözlərindəndir.

Durnagötür- Loru sancağının Quzey nahiyəsində kənd adı (241).Durnakoy və türk dillərində tör"yüksək dağ örüşü"  sözlərindən ibarətdir.

Durrə- Loru sancağının Loru qəzasında kənd adı(241).

Dügər-Tiflis əyalətinin Dəmirçi Həsənli nahiyəsində kənd adı (34,158). Mənbədə "Yüzbaşı tayfasının Dügər qışlağı" kimidir(yenə orada). Gürcücə yazılış forması  Duqarı. Səlcuq oğuzlarının Dukar tayfasının adındandır.

=E=

Evli- Tiflis quberniyasının  Borçalı  qəzasında kənd adı(181). Əsli İvəli.Səlcuq oğuzlarının İvə tayfasının  adındandır. Bax:  Molla Əyyublu.

Ekismta-Kutaisi quberniyasının Senak qəzasında dağ adı(181,301).İrəvan  quberniyasının Eçmiadzin qəzasında Əkizlər (181,301) və Qars əyalətinin Qağızman  dairəsində Əkizlər dağ adları (yenə orada) ilə mə'naca eynidir. Azərbaycan dilində əkiz (qoşa, yanaşı mə'nasında) və gürcücə mta "baş" sözlərindən ibarətdir.Dağ adlarında əkiz sözünü türk dillərində eqiz, ekiz "hündür yer" "yüksək dağ örüşü" (172,197) sözünə aid etmək olar.

Edisa- Çav r-nunda kənd adı (112,178 ). Qədim türk mənşəli Edişa tayfasının adındandır. Mənşəcə oğuzların Ediz qolunun (226,163) adı ilə bağlıdır. Bax:  Adişi

Ediscavari- Tiflis quberniyasında kənd adı(181,320) Bax: Adişi.

Ezmər- Tiflis əyalətinin Pətək nahiyəsində kənd adı(34,161).

Eliasopeli- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında kənd adı (181). İlyas şəxs adından və gürcücə sopeli- "kənd" sözündən ibarətdir. Mənbədə İlyazlıdır(142,308).

Eldari- Tetristkaro r-nunda kənd adı(112,249). Eldar düzünün adıdır. Azərbaycanda Samux vadisi  Eldar, gürcülərdə Ukanamxari adlanır.

Elləroyuğu- Tiflis quberniyasının Siqnax qəzasında dağ adı(181,301).  İrəvan əyalətinin Qırxbulaq  mahalında Elləroyuğu kənd adı ilə eynidir (bax: 6, 243).

Ertiş- Tiflis quberniyasının Tiflis qəzasında kənd adı(181,302). İrəvan əyalətinin Dərə Ələyəz nahiyəsində Ərdəş və Ərdiş (bax:25,254) kənd adları ilə eynidir.  Şimali  Qafqazın Stavropol əyalətində Artes (181,302) toponimi də bu sıraya aid ola bilər.  Toponim türk dillərində  artaş  “dağ çökəyi”, “gəzdək” (88,10) sözündəndir.

Eto-  Kutaisi quberniyasının Şorapan qəzasında kənd adı(181.103). Qıpçaqların Et tayfası adının Gürcücə yazılış formasıdır. Mənbələrdə 1185-ci ilə aid mə'lumatda rusca yazılışda poloveslərin (qıpçaqların) Etibiçi (et etnonimindən, oba sözündən və rusca "içi" patronimik şəkilçisindən) tayfasının adındandır (bax:196). Rus salnamələrində bu etnonimin İeta yazılış forması da vardır(194, 11, 501).  Quba  qəzasında Etilər (təhrif forması- Yeddilər) dağ (181,308) və İrəvan quberniyasının Eçmiadzin qəzasında İtqıran (bax:6,271) və Gürcüstanda Adıgün kənd adları ilə mənşəcə eynidir. Bax: Adıgün və İdleti.

Eşmə-qura- Tiflis quberniyasının Tioneti qəzasında dağ adı(181,303). Türk dillərində eşmə- “yayda quruyan düzənlik  çayı" və qura, kora- "qışlaqda palçıqdan və çiy kərpicdən tikilən tövlələr" sözlərindəndir. Bax: Ayazma. Eşmə türk dillərində düzənlik mə‘nasında da işlənir.Bax:Yaşma.

Eşşəkisbuda- Tiflis quberniyasının Axalsix qəzasında dağ adı(181,103). İrəvan xanlığının Dərəçiçək mahalında Eşşəkquduran dağ, İrəvan əyalətində  Pəmbək dağ zirvələrindən  biri olan Eşşəkmeydan(bax:6,254)  adları ilə  mə'naca eynidir. Buryat monqol dillərində oşiq- "gülək dəyən  tərəfdən çox aşınmış dağ süxuru (97,433) və bud "təpə" sözlərindən ibarət adın  təhrif (oşiq sözünün danışıqda eşşək sözünə çevrilməsi) formasıdır.

Eşşəktəpə- Tiflis quberniyasının Tiflis qəzasında kutan adı (181,303) Azərbaycanda  Cavad qəzasında  Eşşəktəpə  adı ilə (yenə orada) mə'naca eynidir. Bax: Eşşəkisbuda.

=Ə=

Əbülqasım qışlağı- Tiflis əyalətinin  Dəmirçi Həsəndi  nahiyəsində Kəpənəkçi tayfasınına mənsub qışlağın adı (34, 159).

Əqirova- Loru qəzasında kənd adı(241). Qədim türk dillərində eqer ”ev heyvanlarının yay dayanacağı” (126,304) və oba sözlərindəndir.

Əzvaq-  Loru sancağının Güney  nahiyəsində kənd adı(241).

Əyədək-  Borçalı bölgəsində kənd adı(241).

Əzizkəndi- Marneuli r-nunda kənd adı(112,150). Keçmiş adı Yabanali Korarx. Keçmiş Borçalı  nahiyəsində Korarx adlı üç kənd vardı: Korarxı, Yabanali Korarx və  Dəmyə Korarx.

Əzmər-Tiflis əyalətinin Pətək nahiyəsində kənd adı(34,160).

Əyyubağa məhəlləsi- Tiflis əyalətinin Dəmirçi Həsənli nahiyəsində məntəqə adı (34,160).

Əyridaş- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında dağ adı(181).Əyri daş və ya qaya mə'nasındadır.

Əkərək- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında Lori  pristavlığında kənd(131,454). X1X əsrin ortalarında  kəndin əhalisi Türkiyədən gəlmə ermənilər idi(yenə orada).

X1X əsrə aid ədəbiyyatda rusca, ermənicə və gürcücə yazılış forması Aqarak kimi Cənubi Qafqazda geniş yayılmış toponimlərdəndir(181,1).İrəvan quberniyasının  Eçmiadzin qəzasında  Əkərək kənd (181,9)  adı ilə mə'naca eynidir. Orta əsrlərdə Cənubi Qafqazda , İranda və Türkiyədə Aqara, əvvəlinə danışıqda " h" səsinin əlavə olunması ilə  Hakarak formaları da mə'lumdur. Albaniya ərazisində erkən orta əsrlərdə Kolt-Əkərək adlı kənd vardı ("Alban tarixi", II kitab,14-cü fəsil) Bu kənd Aqara  formasında Gürcüstanda 1214-ci ildən mə'lumdur (112,68).  Tədqiqatçılara görə mənşəcə şumer sözü olmaqla "ə‘yanlara  məxsus əkin  əkilən malikanə" mə'nasındadır. Sözün kökünü isə Altay -türk dillərində ək (əkin,əkin yeri) sözü təşkil edir.Əkərək - əkin əkilən sahədir. Bax: Aqarak.

Ələmdar-  Loru  sancağının Quzey  nahiyəsində kənd adı (241).

Ələmdar qışlağı-  Tiflis əyalətinin Dəmirçi Həsənli nahiyəsində qışlaq adı(34,160). Mənbədə "İmir Həsənli tayfasından olan Ələmdarın qışlağı"dır(yenə orada).

Ələmdarlı- Tiflis əyalətinin Baydarlı nahiyəsində yaşayan  kiçik bir  elin adı(34,157).

Ələmdarlı- Tiflis əyalətinin Dəmirçi Həsənli nahiyəsində qışlaq adı(34,160). Mənbədə İmir Həsənli tayfasından olan Ələmdarlı qışlağı kimidir(yenə orada).

Əliyar- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında dağ adı(181,301).

Əli Marioğlu-  İmir Həsənli Tiflis əyalətinin Dəmirçi Həsənli nahiyəsində kənd adı(34,158).

Əlixanlı- Tiflis əyalətinin Pətək nahiyəsində kənd adı(34,160). Bu kənd adı xəzərlərin mənbələrdəki Alikan tayfasının adındandır. Erkən orta əsrlərdə Cənub-şərqi Avropada xəzərlərin bir tayfası Alikan adlanmışdı(73,234). Əlixanlı "Alikan tayfasına mənsub" mə‘nasındadır.

Əlicalı-   Tiflis əyalətinin Pətək nahiyəsində kənd adı (34,160) .

Əməkli- Tiflis əyalətinin Pətək nahiyəsində kənd adı(34,160).Kaymak tayfasının  İmək qolunun adını əks etdirir Bax:Əmili.

Əmin məhəlləsi- Tiflis əyalətinin Dəmirçi Həsənli nahiyəsində məntəqə adı(34,160).

Əmir Həsən- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında kənd adı (181,301). Tam adı İmir Həsənli.  Mənbədə indiki Borçalı bölgəsində yaşayan ellərdən biri İmir Həsənli idi(34,157).

Əmirxanlı- Tiflis əyalətinin Pətək nahiyəsində kənd adı(34,160).

Əmirxanlı-  Tiflis əyalətinin Baydarlı  nahiyəsində kənd adı(34,157).

Əmlikli- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında dağ adı(181,301).  Şimali Qafqazda Kuban əyalətinin Batal-Daş dairəsində Emluk çay(181,301) adı ilə eynidir.

Əmucgöy-  Loru sancağının Güney nahiyəsində kənd adı (242).

Əmirgöz-  Loru sancağının Quzey nahiyəsində kənd adı (241). Mənbədə kəndin Lori qalasının yaxınlığında yerləşdiyi qeyd olunur(yenə orada). Əmirə (Əmir adlı şəxsə, yaxud titulu “əmir” olan şəxsə) məxsus küz (quzu saxlamaq üçün ətrafı daşdan hörülmüş yataq) mə‘nasındadır.

Əlican-  Loru sancağının Loru qəzasında kənd adı(241).

Əngervan - Hamamlı kənd icmasına daxil olan, əhalisi azərbaycanlılardan ibarət kənd adı (33,84).

Əpəklidağ- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında dağ adı(181,302). Orta əsrlərdə İrəvan əyalətinin Karbi nahiyəsində İpəkli (bax: 6,269) kimidir.

Ərəbli- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında  (indi Marneuli r-nunda) kənd adı(181,18). Gürcücə yazılışı Araplo(112,152).Mənbədə Borçalu  bölgəsində Ərəbli tayfasının yaşadığı göstərilir(bax: 34).

Ərincə- Tiflis quberniyasının Axalkalaki qəzasında(indi Axalkalaki r-nunda) kənd adı(181,302). Gürcücə yazılışı Erinca(112,178).

Ərçasan-  Borçalı bölgəsində kənd adı(241).

Ərçivanidze- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında dağ adı(181,19). Yerli əhali içərisində tələffüz forması Ərçivan. Türk dillərində arça (ardıc) sözündəndir. Erkən orta əsrlərdə Albaniyada bir mahal da Arça (ermənicə yazılışı Arçahuni) adlanırdı.(Alban tarixi, II kitab, 36-ci fəsil;Alban hökmdarı Cavanşirin qatili bu mahaldan idi). Mənbələrdə  Gürcüstanda Arçanali məntəqə adı çəkilir(111,105).

Ərçivanidze- Tiflis quberniyasının Tiflis qəzasında kənd adı(181,19). Gürcücə "Arçevan oğlu" (yəni Arçevandan olanlar)  mə'nasındadır.

Ərçivan-Sarvan - Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında (indi Salka r-nunda) kənd adı(181,19). Başqa adı Dağ Sarvan. Gürcücə yazılışı Arçevan-Sarvani(112,152).

Əsikom-  Tiflis quberniyasının Duşeti qəzasında dağ adı(181).

Əsmələr- Bolnisi r-nunda kənd adı. Gürcücə yazılışı Asmalari(112,153). Gürcücə Mesxeti adlandırılmışdır ("Hüriyyət" qəz. 1997,№20).

Əxilik- Tiflis əyalətinin Pətək nahiyəsində kənd adı(34,161). Əxiyə (sufiyə) mənsub torpaq sahəsi" mə'nasındadır.Bax: Axalıq.

Əhməd qışlağı- Tiflis əyalətinin Dəmirçi  Həsənli tayfasına mənsub qışlağın adı(34,159). Mənbədə "Kəpənəkçi tayfasının Əhmədqışlağı " kimidir(yenə orada).

Əhməd qışlağı- Tiflis əyalətinin Dəmirçi Həsənli nahiyəsində qışlaq adı (34,159). Mənbədə "Yüzbaşı tayfasının Qara Üzən oğlu Əhməd qışlağı" kimidir (yenə orada).

Əhmədqulu qışlağı- Tiflis əyalətinin Dəmirçi Həsənli nahiyəsində kənd adı(34,159). Mənbədə "Qaramanlı adlı yerdə Şərəfəddin tayfasından Əhmədqulu qışlağı" kimidir(yenə orada).

Əhmədli-   Bolnisi r-nunda kənd adı. Gürcücə Xvaneti adlandırılır("Hüriyyət" qəz. 1997, № 20). Mənbədə Tiflis əyalətinin Baydarlı nahiyəsində kənd adı(34,157).

Əhmədli- Tiflis əyalətinin Ağcaqala nahiyəsində Ərəbli tayfasının bir qolunun adı(34,162).Əhmədli eli Nadir şah vaxtında (1736-cı ildə) Qazax-Borçalı bölgəsi gürcülərə verildiyinə görə başqa  tayfalarla birlikdə  Boy-Əhmədli adı ilə Qarabağa köçmüşdü. Boyəhmədli  kəndi Ağdam r-nundadır.

Əşküvəng- Loru sancağının Güney  nahiyəsində kənd adı(241).Əsgivəng ( köhnə kilsə  mə'nasında) adının təhrifidir.

=  Z =

Zabat Ağca- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında kənd adı (181,92). Bax: Səbətli.

Zaqar-Kutaisi quberniyasının Leçxum qəzasında kənd adı (181,95). Zaqar suayırıcının adındandır.

Zaqar-Kutaisi quberniyasının Leçxumi qəzasında dağ adı(181,94).  Dağıstanın Kürə dairəsində Zaqar- Kamçay (yenə orada). Zaqatala r-nunda Zakirtala, Şamaxı qəzasında Zaqırdağ adı da (181,95)  bu sıraya aiddir.

Zağalu- Tiflis quberniyasının Axalsix qəzasında kənd adı(181,194). Azərbaycanca zağa- mağara sözündəndir.

Zamanqışlağı-  Loru sancağının Loru qəzasında kənd adı(241).

Zamanlu- Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında çay adı (181,91). Dağ Borçalıda Pəmbək çayının sol qolunun adıdır. Bu çay ermənicə Vaaqni adlandırılır. Gədəbəy rayonunda Samanlı kənd adı ilə eynidir. Ehtimal ki, farsca-saman "sərhəd", "hüdud", sözündəndir.

Zanduki- Duşet r-nunda kənd adı(112,79). Türk dillərində  sandıq "dağlararası çökəklik" (172,49) sözündəndir. Sandıqvarı relyef forması eyni zamanda sandığa oxşar dağ yüksəkliklərinə də deyilir.

Zarat-Sxaltubo -r-nunda kənd adı (112,179). Ərəbcə zəraət əkin yeri” deməkdir.

Zeda Orta Batumi- Batumi r-nunda kənd adı. 1948-ci ildən gürcücə Tantubanidir (112,264).

Zemo Alvani- Axmeti r-nunda kənd adı. Qədim türkmənşəli Alban(Alvan) tayfasının adını əks etdirir. Toponim ya qədim Alban etnosunun, ya da  X111-X1V əsrlərdə Anadoluda yaşamış Qara İsa tayfasının Alvan qolunun (bax: Qara İsa) adı ilə bağlıdır.

Zemo Axkalapa- Tetriskaro r-nunda kənd adı(112,181). Aq Kalafa adının gürcücə yazılışıdır.

Zemo Aşkala-Salqa r-nunda kənd adı(112,180). Bax: Aşqala

Zemo Kapanakçi- Qardabani r-nunda kənd adı(112,181). Kəpənəkçi adının gürcücə yazılışıdır.

Zemo Karabulaxi- Dmanisi r-nunda kənd adı(112,181). Qarabulaq adının gürcücə yazılışıdır.

Zemo Korkuli- Sxinvali r-nunda kənd adı(112,181). Bax: Qorqulu.

Zemo Koşkaliki- Bolnisi r-nunda kənd adı (112,181).     Qoşaqala adının gürcücə yazılışıdır.

Zemo-Kulari- Marneuli r-nunda kənd adı(112,182). Qullar adının gürcücə yazılışıdır. Bax:Qullar.

Zemo Maqaro- Siqnax r-nunda kənd adı.(112,182). Mağara adının gürcücə yazılışıdır. Bax: Maqara

Zemo Orozmani-Dmanisi r-nunda  kənd adı (112,182). Bax:Oruzman.

Zemo Sarali- Marneuli r-nunda kənd adı(112,182).Bax: Saral.

Zemo-Xandaqi-Kaspi r-nunda kənd adı.Bax: Xandaq.

Zemo Xeçili-  Laqodexi r-nunda kənd adı(112,183).Keçili adının gürcücə yazılışıdır.

Ziqator-Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında dağ adı (181,98). Türk dillərində siqi “qalın meşə”, “meşə sahəsi” və türk dillərində tor- “yüksək dağ örüşü”, “dərənin yuxarı başında örüş yeri”(173-82) sözlərindəndir. XIX əsrdə Zəngəzur qəzasında Zavazədur (181,97) kənd adında olan “dur” sözü ilə bu toponimin “tor” sözü mə'naca eynidir. Bax: Sabadur.

Ziyabəyli-Tiflis əyalətinin Tumanis (indi Dmanisi) nahiyəsində kənd adı (34,157).

Ziya Qocalı- Tiflis əyalətinin Ağcaqala nahiyəsidə Ərəbli tayfasına mənsub bir qolun adı (34,162).