Gumanitar fanlar

NAZORAT SAVOLLARI: 
 
1. Nima uchun urushdan kеyingi 50-yillarda totalitar rеjim kuchaydi? 
2.  Siyosiy qatog„onliklarning yangi to„lqinida kimlar qurbon bo„ldi? 
3. 1946-1960 - yillarda O„zbеkiston xalq xo„jaligi qanday rivojlangan? 
4. O„zbekiston  sanoatida qanday siyosat olib borildi? 
5. O„zbekiston  qishloq xo„jaligida qanday o„zgarishlar sodir bo„ldi? 
6. O„zbеkiston ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy hayotida qarama-qarshiliklar qay 
tariqa paydo bo„ldi? 
7. O„zbеkistonning 1985-1991 - yillardagi ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli qanday 
bo„lgan? 
8. Milliy tuyg„u, o„z-o„zini anglash, an'analarni tiklash harakatlari qachondan 
boshlandi?  
9. Qachon SSSR inqirozga uchradi va yеmirildi?  
 
TESTLAR 
1. 1990 yilning martida ... 
~A) I.A.Karimov O'zbekiston FA umumiy yig`ilishida nutq so'zladi 
~B) O'zbekiston xalq ta'limini isloh qilish boshlandi 
~C) O'zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimi ta'sis etildi 
~D) Turkiy tilli davlatlarning Stambul uchrashuvi bo'lib o'tdi 
~E)     
{C} 
2.  O`zbekiston  Prezidentlik  lavozimi  qachon,  qaysi  hokimyat  organi 
tomonidan ta‟sis etildi? 
~
A) 1989-yil 28-iyunda, O`zbekiston Kompartiyasi MKning qaroriga asosan 
~B) 1990-yil 24-martda Oliy Kengash qaroriga asosan 
~C) 1990-yil 20-iyunda Oliy Kengash Rayosati qaroriga asosan  
~D) 1990-yil 24-fevralda Vazirlar mahkamasining qaroriga asosan 

118 
 
~E) 1991-yil 31-avgustda Oliy Kengash Qonuniga asosan 
{B} 
3. I.Karimov qaysi hujjatga muvofiq 1991-yil 29-dekabrdan O'zbekiston 
Respublikasi Prezidenti lavozimiga saylangan deb hisoblanadi? 
~A) saylov natijalariga ko'ra Vazirlar Mahkamasining qarori bilan 
~B) Markaziy saylov komissiyasi raisining qaroriga muvofiq 
~C) O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to'grisidagi  qonunning 35-
moddasiga asosan 
~D) O'zbekiston konstituciyasiga muvofiq 
~E)     
{C} 
4.  Qaysi  adiblar  1951  yilda  "Sovetlarga  qarshi  millatchilik  faoliyatida" 
ayblanib, nohaq qamoqka olingan edilar? 
~A) Maqsud Shayxzoda va Mirmuxsin 
~B) Shukrullo Yusupov va Izzat Sultonov, E.Vohidov 
~C) Izzat Sultonov va Mirmuxsin 
~D) Maqsud Shayxzoda va Shukrullo Yusupov. A.Oripov 
~E) Mirtemir va Turob To‟la 
{A} 
5. 1966 yil aprelda Toshkent shahrida qanday tabiiy ofat sodir bo‟ldi? 
~A) Anxor suvi toshib, shaharning yarmi suv ostida qoldi 
~B) Qattiq zilzila bo‟lib, ko‟pgina imoratlar vayron bo‟ldi 
~C) Bir oy davomida qor yog‟ib shaharda harakat butunlay to‟xtadi 
~D) Yog‟ingarchilik bo‟lmay, qattiq qurg‟oqchilik bo‟ldi  
~E) Xech qanday tabiiy ofat bo‟lmadi 
{B} 
 

119 
 
12-Mavzu: O‟zbekiston davlat mustaqilligining qo‟lga kiritilishi. Huquqiy 
demokratik davlat qurish va fuqarolik jamiyat asoslarini shakllantirish  
 
Reja: 
1.O„zbekiston  Mustaqilligining e'lon qilinishi va uning tarixiy ahamiyati.  
2.Demokratik huquqiy davlatning barpo etilishi. 
3.Fuqarolik jamiyat asoslarining yuzaga kelishi. 
I 
O„zbekiston    mustaqillikka  erishganidan  song  kun  tartibida  jahon 
andozalariga mos keladigan davlat qurish, siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy sohada tub 
islohotlarni  amalga  oshirish,  ularni  qonun  bilan  mustahkam  laydigan  huquqiy 
tizimni  vujudga  keltirish  vazifasi  turardi.  Chunki  sobiq  sotsialistik  tuzumga  xos 
ijtimoiy  munosabatlar  va  jarayonlar  endilikda  respublikada  barpo  qilinajak  yangi 
jamiyat  manfatlariga  mos  kelmas  edi.  O„zbekiston  o„z    rivojlanishida  qo„ygan 
asosiy  maqsadi-bozor  iqtisodiyotiga  asoslangan  demokratik  davlat  va  fuqarolik 
jamiyat asoslarini barpo etishdir.  
E'lon  qilingan  maqsadlarga  avvalgi  tuzumni  tubdan  buzib  tashlamasdan, 
otmish  odatlaridan  voz  kechmasdan  erishib  bolmasdi.  Shu  tufayli  o„z  maqsadiga 
erishish uchun biz quyidagi asosiy vazifalarni hal etishimiz lozim edi: 
l. Eski ma'muriy-buyruqboziik tizimini, unga muvofiq bo„lgan  hokimiyat va 
boshqaruv organlarini tugatish.  
2.  Yangi  davlatchilikning  siyosiy-huquqiy,  konstitutsiyaviy  asoslarini 
yaratish.  O„zbekiston    o„z    taraqqiyot  yolini,  avvalo,  mamlakatda  yaratilayotgan 
jamiyat qanday mazmun kasb etishga e'tibor berdi.  
O„zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.Karimovning  fikriga  ko„ra: 
«Respublikada  sobitqadamlik  bilan  xalqchil,  adolatli  jamiyat  bunyod  etish-bosh 
vazifadir.  
O„zbekistonda  yangi  demokratik  davlatni  barpo  qilish  rejalarini  ishlab 
chiqishda O„zbekiston  Prezidenti I.A.Karimovning hissasi katta. O„z  asarlarida u 
demokratik  jamiyat  qurishning  nazariy  asoslarini  chuqur  tahlil  qildi.  Masalan, 
«O„zbekiston    -  o„z  istiqlol  va  taraqqiyot  yo„li»  (1992);  «O„zbekiston  -bozor 
iqtisodiyotiga  o„tishning  o„ziga  xos  yo„li»  (1993);  «O„zbekiston  iqtisodiy 
islohotlarni chuqurlashtirish yo„lida» (1995); «O„zbekiston XXI asr bo„sag„asida: 
xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafolatlari»  (1997); 
«O„zbekiston  XXI  asrga  intilmoqda»  (1999)  va  boshqalar.  Ushbu  asarlarida 
O„zbekiston    istiqlolining  ham  nazariy,  ham  amaliy  muammolari  ilmiy  jihatdan 
organilib,  jamiyat  siyosiy  rivojining,  iqtisodiy  taraqqiyotining,  ma'naviy 
poklanishning  asosiy  yol-yoriqlari  yangicha  mushoxada  va  yondashuv  bilan 
korsatib berildi.  
Yangi siyosiy, iqtisodiy tizimni barpo qilishda, yangi davlatni tashkil etishda 
asosiy  vazifalardan  biri  uning  huquqiy  poydevorini  yaratishdir.  Har  bir  suveren 
davlatning  huquqiy  asoslaridan  biri,  uning  asosiy  Qonuni-Konstitutsiyasi 
hisoblanadi.  
O„zbekistonning yangi Konstitutsiyasini yaratish g„oyasi 1990-yil 20-iyunda 
"Mustaqillik  deklaratsiyasi"ning  qabul  qilinishi  munosabati  bilan  ilgari  surilgan 

120 
 
edi.  Buning  uchun  Prezident  I.A.Karimov  raisligida  64  kishidan  iborat 
Konstitutsiya loyihasini tayyorlash boyicha komissiya tuzilgan edi. 
1991-yil  oktyabr-noyabrda  Konstitutsiya  loyihasining  birinchi  varianti 
tayyorlandi. Ammo 1991-yil 31 -avgustda O„zbekiston  Mustaqilligi e'lon qilinishi 
bilan,  vaziyat  o„zgarib  loyihaning  ikkinchi  varianti  ustida  ish  boshlandi.  1992-yil 
bahorida  loyihaning  149  moddadan iborat  ikkinchi  varianti  ishlab  chiqildi  va  shu 
yilning  26-sentyabrida  umumxalq  muhohamasi  uchun  matbuotda  e'lon  qilindi. 
Tushgan taklif va mulohazalarni hisobga olib, Konstitutsiyaviy komissiya loyihani 
qaytadan tuzib, 1992-yil 21 -noyabrda muhohamani davom ettirish uchun ikkinchi 
marotaba matbuotda e'lon qildi. 
1992-yil  8-dekabrda  12-chaqiriq  O„zbekiston    Respublikasi  Oliy 
Kengashining  XI  sessiyasida  «O„zbekiston    Respublikasi  Konstitutsiyasi»  qabul 
qilindi.  U  128  moddadan,  6  bolimdan  iborat  edi.  Faqat  milliy  istiqlol,  davlat 
mustaqilligiga  erishish  tufayli  O„zbekistonning  tamomila  yangi,  inson 
manfaatlarini, 
haq-huquqlarini 
himoya 
qiluvchi 
chinaham 
demokratik 
Konstitutsiyasini yaratishga tarixiy imkoniyat vujudga keldi. 
O„zbekiston  Konstitutsiyasi quyidagi tamoyillarga tayanadi; 
Davlat suvereniteti;  
Xalq hokimiyatchiligi; 
Fuqarolar huquqlari va erkinliklari; 
Davlat hokimiyatining bo„linishi; 
Mahalliy o„z-o„zini boshqarishi. 
O„zbekiston    Konstitutsiyasining  qabul  qilinishi  mamlakatimiz  hayotida 
katta  ahamiyatga  ega  bo„lgan    voqea  bo„ldi.  U  mamlakatda  huquqiy,  siyosiy, 
iqtisodiy islohotlar uchun asos bo„ldi. Konstitutsiya barqarorligini va uzoq muddat 
amal 
qilishini  ta'minlash  maqsadida  Konstitutsiyaga  o„zgartirishlar  va 
qo„shimchalar kiritish nazarda tutilgan. 
Demokratik 
huquqiy 
davlatni 
tuzish 
uchun 
eng 
avvalo 
davlat 
boshqaruvining  hozirgi  zamonaviy  tizimini  shakllantirish  talab  qilinadi.  Davlat 
boshqaruvi  xususida  tuzilayotgan  tizimning  asosi  prezident  boshqaruvi  bo„ldi. 
Prezidentlik  boshqaruvi,  mustaqil  davlat  va  respublikadagi  ijrochi  hokimiyatning 
boshlig„i  bolmish  Prezidentning  haq-huquqlari  va  vakolatlari  Prezidentni 
umumxalq  tomondan  saylanishida  tasdiqlanadi  (Konstitutsiya,  XIX  bob,  89-90 
modda).  
Konstitutsiyaga  kora,  O„zbekiston    Respublikasi  ijroiya  hokimiyati 
Prezidentlik  hokimiyati  va  Vazirlar  Mahkamasidan  iborat  Respublika  Prezidenti 
qoshida  ijro  etuvchi  hokimiyat  devoni  tuzilgan  bo„lib,  unga  Prezident  rahbarlik 
qiladi.  Vazirlar  Mahkamasi  Prezident  tomonidan  tuzilib,  parlament  tomonidan 
tasdiqlanadi.  Vazirlar  Mahkamasi  1990-yil  noyabrda  tashkil  topib,  mustaqillikka 
erishgandan  song  davlat  mustaqilligini  ta'minlovchi  organlardan  iborat:  Mudofaa 
Vazirligi, Milliy xavfsizlik xizmati,  Ichki  Ishlar Vazirligi, davlat bojxona  va soliq 
qomitasi, shuningdek tashqi aloqalarni ta'minlovchi organlar vujudga keldi: Tashqi 
ishlar Vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar Vazirligi, Tashqi iqtisodiy faoliyat bilan 
shug„ullanuvchi Milliy Bank, Iqtisodiy rivojlanishni ta'minlovchi organlar: Davlat 

121 
 
statistika qomitasi, Respublika ulgurji va birja savdosi aktsionerlik assotsiatsiyasi, 
Respublika xomashyo birjasi, Moliya Vazirligi va boshqalar. 
Ijro  etish  hokimiyatining  faoliyati  parlament  tomonidan  qabul  qilingan 
qonunlar bilan belgilanadi. Huquqiy demokratik davlatning asosoiy tamoyillaridan 
biri-Qonun  ustuvorligidir.  Demokratik  jamiyat  hayotida  qonunning  o„rni  beqiyos. 
Qonunlarning sifati ularni qabul qilayotgan parlament a'zolariga bog„liq. Ma'lumki, 
1990-yil  18-fevralda  O„zbekiston    Oliy  Kengashining  navbatdagi  yangi  tarkibi 
saylandi  va  u  1990-1994-yillarda  faoliyat  korsatdi,  Oliy  Kengash  sovet  davrining 
koldigi  bo„lib,  shu  bilan  birga  O„zbekistonning  mustaqilligini  ta'minlashda  yangi 
qonunchilik  tizimini  vujudga  keltirishda  muhim  rol  oynadi.  Oliy  Kengash 
mamlakatimiz  tarixida  birinchi  bor  Prezidentni  sayladi:  «Mustaqillik 
Deklaratsiyasi»ni,  «Davlat  mustaqilligi  asoslari  tog„risida»  qonunni,  O„zbekiston  
Respublikasi Konstitutsiyani ishlab chiqdi va qabul qildi. 1990-1994-yillarda Oliy 
Kengash  200ga  yaqin  qonun,  500dan  ziyod  qaror  qabul  qildi.  Ammo  yangi 
demokratik  davlat,  Fuqarolik  jamiyatini  barpo  qilish  uchun  yangi  turdagi,  zamon 
talabiga javob beradigan parlamentni tashkil qilish kerak edi. 
1993-yil  28-dekabrda  bo„lib  otgan  Respublika  Oliy  Kengashining  XIV 
sessiyasida «O„zbekiston  Respublikasi Oliy Majlisiga saylovlar tog„risida»; 1994-
yil  22-sentyabrda  bo„lib  otgan  XVI  sessiyada  «O„zbekiston    Respublikasi  Oliy 
Majlisi tog„risida» Qonunlar qabul qilindi. 
1994-yil  25-dekabrda  yangi  parlamentga-Oliy  Majlisga  saylov  bo„lib  otgan 
edi.  Birinchi  marta  bu  saylov,  Konstitutsiya  talabiga  kora,  (Konstitutsiya;  77 
modda)  ko„ppartiyaviylik  asosida  otkazildi.  Saylovda  ikki  partiya,  Xalq-
demokratik partiyasi va «Vatan taraqqiyoti» partiyalari ishtirok etishdi.  
Oliy  Majlisga  250  deputat  saylandi.  Bu  yangi  parlamentni  demokratik  yol 
bilan  shakllantirishning  mamlakatimiz  tarixidagi  ilk  tajribasi  bo„ldi.  Oliy  Majlis 
ozining  shakllanishi,  faoliyat  korsatishi,  ish  yuritish  tartiblari  bilan  avvalgi  Oliy 
Kengashdan farq qiluvchi Oliy davlat o„rganidir:  
1.  Oliy Majlis deputatlar saylovi ko„ppartiyaviylik va muqobillik asosida 
o„tkazildi. 
2.   Saylovlar  tashkil  qilishda  sinfiy  yondashuv  nodemokratik  tamoyil 
sifatida rad etildi. 
3.   Oliy  Majlis  doimiy  amal  qiluvchi  parlament  sifatida  faoliyat 
yuritmoqda, ya'ni deputatlarning bir qismi parlament tarkibida doimiy 
ishlamoqda. 
O„tgan  yillar  mobaynida  erishgan  yutuqlar  bilan  birga  yangi-yangi 
muammolar  vujudga  keldi.  O„zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.Karimov 
aytganidek:  «Qonunchilik  faoliyatimizdagi  hamchiliklarni  tanqidiy  baholab, 
bartaraf etish, qonunlarimizning mukammal  va izchil bolishiga erishmog„imiz va 
eng  muhimi,  barcha  huquqiy  davlatlar  qatorida  qonun  asosida  yashashni 
organishimiz  zarur.  Shu  bilan  birga,  qonunchilik  va  meyoriy  asoslarni 
shakllantirish  jamiyatni  ozgartirish  va  isloh  qilish  jarayonidan  oldinroq  yurishi 
kerak». Shuni tan olishimiz kerakki: 
1. Aholimizning siyosiy  faolligi hali zamon talablari darajasida  emas, balki 
eski andozalardan toliq qutula olmadik. 

122 
 
2.  Siyosiy  partiyalar  va  harakatlar  jamiyatimizning  turli  sohalarida  oziga 
munosib  orin  egallab  olishmagan.  Buning  uchun  ular  aniq  maqsadlariga,  puxta 
ishlab chiqilgan dasturlarga ega bolish lozim. 
3. OAV shu paytgacha demokratik qadriyatlarni himoya qiladigan, davlat va 
mansabdor  shaxslarning  faoliyatini  nazorat  qiluvchi  tortinchi  hokimiyatga 
aylanmagan. 
Bu  va  boshqa  dolzarb  muammolarni  yechish  uchun  oldimizda  quyidagi 
vazifalar turibdi: a. Jamiyat va davlatning turli sohalarini yanada erkinlashtirish; b. 
aholining siyosiy madaniyatini, siyosiy faolligini oshirish, jamiyatda manfaatlar va 
qarama-qarshi  kuchlar  o„rtasida  muvozanatni  ta'minlaydigan  kuchli  mexanizmni 
shakllantirish. 
Bu  vazifalarni  bajarish  uchun  Oliy  Majlisning  qonunchilik  faoliyatini 
takomillashtirish  zarur  edi.  2002-yil  27-yanvar  kuni  O„zbekistonda  o„tkazilgan 
umumxalq  referendumi  natijasida  siyosiy  tizimni  takomillashtirish  masalasi  hal 
qilindi, ya'ni ikki palatali Oliy Majlisga otish va Prezident vakolatlarini 5-yildan 7-
yilga ozgartirishga qaror qilindi. 
Referendum  natijasiga  tayanib  ikkinchi  chaqiriq  Oliy  Majlisning  X 
sessiyasida  «O„zbekiston    Respublikasi  Oliy  Majlisning  Qonunchilik  palatasi 
tog„risida»gi  qonunlar  qabul  qilindi.  Bu  qonunlar  asosida  O„zbekiston 
Respublikasi  Konstitutsiyasiga  ozgartirishlar  kiritildi  (Konstitutsiya:  XVIII-XX: 
XXIII  boblar).  2004-yil  26-dekabrda  ikki  palatali  Oliy  Majlisning  Qonunchilik 
palatasiga  saylov  bo„lib  otgan.  Unda  beshta  partiya  (XDP:  «Adolat»:  «Milliy 
tiklanish»: «Fidokorlar»: Lib.DP)ishtirok etgan. 
Ikki palatali Oliy Majlisga bo„lgan  saylovdan quyidagi xulosa kelib chiqadi: 
-saylovlar  biz  uchun  chinaham  demokratiya  maktabi,  xalqimizning  siyosiy 
saviyasini oshirish uchun sinov bo„lgan; 
-ikki  palatali  parlamentga  saylovlar  o„tkazish  tizimi  va  jarayonining  o„zi 
mavjud siyosiy partiyalar, jamoat tashkilotlari faolligi va mas'uliyatining ortishiga 
olib keldi; 
-saylovlar  saylovchilarning  siyosiy  va  fuqarolik  saviyasining  yetukligini 
namoyon qildi; 
O„zbekistonda  ikki  palatali  parlamentni  shakllantirishdan  kozlangan 
maqsadlar quyidagidan iborat: 
-parlament o„z vakolatlarini samarali amalga oshirishi, har tomonlama asosli 
va puxta qonunlar, qarorlar qabul qilinishi uchun zarur bo„lgan  o„zaro muvozanat 
va cheklovlar tizimini yaratish; 
-parlamentning qonun ijodkorligi borasidagi ishining sifatini keskin oshirish; 
-siyosiy partiyalarning faolligini, jamiyatdagi tutgan o„rini oshirish uchun; 
-senat  tarkibining  asosan  mahalliy  Kengashlar,  hududlarning  vakillaridan 
iborat bolishini hamda vakillik vazifasini bajarishini inobatga olib, umumdavlat va 
hududiy manfaatlarning mutanosibligiga erishish; 
-aholining  mamlakat  ijtimoiy  va  siyosiy  hayotidagi  ishtiroki  qolami  va 
faolligini  yanada  kengaytirish.  Markaziy  hokimiyat  organlarini  isloh  qilish  bilan 
birga yangi mahalliy hokimiyat tizimi tashkil etildi, ya'ni viloyat, tuman, shaharlar 
tarkibidagi  tumanlar,  shahar,  qishloq  doirasidagi  hokimiyat  muassasalari  tuzildi. 

123 
 
Mahalliy  hokimiyat  tizimini  shakllantirish  sohasida  bir  qator  qonun  va  rasmiy 
hujjatlar  qabul  qilindi.  Ular  orasida  O„zbekiston    Respublikasi  Konstitutsiyasi 
(XXI  bob)  «Mahalliy  davlat  hokimiyat  tog„risida»gi  qonun  (1993-yil  sentyabr), 
«Fuqarolarning  o„zini-o„zi  boshqarish  idoralari  haqida»gi  qonun  (1993-yil 
sentyabr),  «Xalq  deputatlari  viloyat,  tuman,  shahar  Kengashlariga  saylovlar 
tog„risida»gi qonun (1994-yil may) kabilar muhim orin egallaydi. Shu qonunlarga 
tayanib viloyat, shahar va tumanlarda hokim lavozimi ta'sis etildi. Viloyat, tuman, 
shahar  hokimi  mahalliy  hududni  oliy  mansabdor  shaxs  sifatida  tegishli  hudud 
ijroiya hokimiyatni boshqaradi. 
O„rta Osiyoda kishilarning hayoti mahallada otib boradi. O„zbekistonda o„z-
o„zini  boshqarish  organlarining  asosiy  elementi  fuqarolarning  yig„inlari 
hisoblanadi.  Mahalla  esa  o„zini-o„zi  boshqarishning  asosiy  bog„inidir. Mahallada 
har  bir  kishining  taqdiri,  orzu-umidi,  hayotga  va  odamlarga  munosabati  qat'iy 
nazoratda  turadi.  Shu  bilan  birga  mahallachilik  uzoq  an'analarga  va  xalqimiz 
tarixiga,  uning  boy  ma'naviy-axloqiy  udumlariga  bog„liq  bo„lgan    ulkan  hayot 
maktabidir. Demokratik davlatni qurishda sud hokimiyati  muhim o„rin egallaydi. 
Faqat  odil  sudlov  tizimi  mavjud  bo„lsa,  jamiyatdagi  tartib,  intizom,  barqarorlik, 
qonunga  bo„lgan  ishonch,  hurmat  mavjud  bo„ladi.  Shuning  uchun  Mustaqillik 
yillarida sud islohotlarini izchillik bilan o„tkazishga alohida e'tibor berildi. 
O„zbekiston    Respublikasining  sud  tizimi  besh  yil  muddatga  saylanadigan 
O„zbekiston    Respublikasi  Konstitutsiyaviy  Sudi,  Oliy  Sudi,  Oliy  xo„jalik  Sudi, 
Qoraqalpog„iston  Respublikasining  Oliy  sudi,  xo„jalik  sudi,  viloyat  sudlari, 
Toshkent shahar sudi, tuman, shahar xo„jalik sudlaridan iborat (Konstitutsiya XXII 
bob).  Sud  tizimini  isloh  qilish  uchun  bir  qator  qonunlar  qabul  qilingan:  «Sudlar 
to„g„risida»gi  qonun  (1993,  sentyabr),  «Jatniyat  kodeksi»  va  «Jamiyat-ijroiya 
kodeksi»  (1996-yil  dekabr).  O„zbekistonda  mustaqillik  yillari  davomida 
o„tkazilgan  siyosiy,  sud  islohotlari  yangi  demokratik  davlat  poydevorini  qurish 
imkonini berdi.  
 
III 
O„zbekiston  demokratik islohotlarni amalga oshirar ekan, fuqarolik jamiyat 
asoslarini  qurishga  intilmoqda.  Buning  ma'nosi  shuki,  boshqaruvning  turli  xil 
vazifalari bevosita xalqqa topshiriladi, o„zini-o„zi boshqarish o„rganlari rivojlanib 
boradi.  «Fuqarolik  jamiyati»  va  «jamiyat»  tushunchalari  aynan  bir  narsa  emas. 
Jamiyat-  bu  kishilar  umumiyligi,  davlatning  barcha  belgilarini  ham  o„z    ichiga 
oladigan  birligi.  «Fuqarolik  jamiyati»  -bu  jamiyatning  bir  qismi  bo„lib, 
hokimiyatning  davlat  o„rganlari  va  boshqaruvidan  tashqari  qismidir.  Fuqarolik 
jamiyatning  yetuklik  darajasi  fuqarolarning  siyosiy  va  jamoat  tashkilotlariga 
birlashish darajasi, siyosiy va jamoat tashkilotlarining ta'siri va taraqqiyot darajasi 
bilan belgilanadi. «Fuqarolik jamiyati, -deb yozadi I.A. Karimov, -ijtimoiy makon. 
Bu  makonda  qonun  ustuvor  bo„lib,  u  insonning  o„zini-o„zi  hamol  toptirishiga 
mone'lik qilmaydi, aksincha, yordam beradi». 
Fuqarolik  jamiyati  huquqiy  davlatga  asoslanib,  shakllanadi  va  rivojlanadi. 
Faqat  inson  huquqlari  va  erkinligi  ta'minlangan  va  kafolatlangan  holda  fuqarolik 
jamiyati shakllanadi. Huquqiy demokratik jamiyatni barpo etish aholining siyosiy 

124 
 
faolligi  va  siyosiy  madaniyati,  odamlarning  yangi  demokratik  qadriyatlarni  idrok 
etish  masalalari  bilan  bog„liq.  Shu  jihatdan,  fuqarolik  jamiyatning  asosiy 
belgilaridan  biri-ko„p  partiyaviylik.  Siyosiy  partiyalarning  vujudga  kelishi  va 
ularning  faoliyati  demokratik  jamiyat  uchun  zarur  bo„lgan    siyosiy  muxolifatni 
shakllantirdi.  
«Shuni yaxshi uqib olishimiz kerak,  -degan edi I.A.Karimov.  - Jamiyatimiz 
tuzilmalarida  muvozanatni  saqlaydigan,  kuchli  ommaviy,  jamoat  birlashmalari 
bolmas  ekan,  davlat  hokimiyatning  barcha  bog„inlarida  o„zboshimchalik, 
volyuntarizm,  avtoritar  tafakkur  va  boshqaruv  apparatining  komiptsiyasi  singari 
illatlar  bo„lmasligiga  jiddiy  kafolat  ham  bolmaydi».  Mamlakatimizda  siyosiy 
partiyalar, jamoat tashkilotlari vujudga kelishi va faoliyat yuritishi uchun huquqiy 
asoslar  yaratildi:  «O„zbekistonda  jamoat  tashkilotlari  tog„risida»  (1991-yil  15-
fevral),  «Vijdon  erkinligi  va  diniy  tashkilotlar  tog„risida»  (1998-yil  28-aprel), 
«Kasaba uyushmalari, ular faoliyatining huquq va kafolatlari tog„risida» (1992-yil 
2-iyul),  «Siyosiy  partiyalar  tog„risida»  (1996-yil  dekabr)gi  Qonunlari.  Nodavlat, 
jamoat tashkilotlari orasida eng muhim rolni siyosiy partiyalar oynaydi. 
Partiya-tashkiliy-siyosiy  kuch  bo„lib,  o„zida  ma'lum  masala  xususida 
jamiyat  fikrini  jamlovchi  va  biror  muammoni  echish  uchun  hokimiyatda  ishtirok 
etish  yoki  unga  ta'sir  o„tkazish  maqsadini  o„z  oldiga  qo„ygan,  bir  xil  siyosiy 
qarashga  ega  bo„lgan  insonlarni  o„zida  jam  qiladi.  Konstitutsiyamiz 
ko„ppartiyaviylik tizimini qonun bilan mustahkamlab qo„ygan (Konstitutsiya: 60-
modda). 
O„zbekistonda 4 siyosiy partiya faoliyat ko„rsatmoqda. 1991-yil 1-noyabrda 
O„zbekiston Xalq demokratik partiyasining (XDP) ta'sis kengashi bo„lib otdi. XDP 
«O„zbekiston  ovozi» va «Golos Uzbekistana» gazetalari hamda «Muloqot» jurnali 
nashr  etmoqda.  1992-yil  24-mayida  «Vatan  taraqqiyoti»  partiyasining  ta'sis 
qurultoyi  o„tkazilib,  unda  partiya  dasturi  va  nizom  qabul  qilingan,  «Vatan» 
gazetasini nashr etgan. 
1995-yil  18-fevralda  «Adolat»  sotsial-demokratik  partiyasining  ta'sis 
qurultoyi bo„lib o„tdi. Unda Dastur va Nizom tasdiqlandi, «Adolat» nomli xaftalik 
gazetani  nashr  etadi.  1995-yil  3-iyun  kuni  «Milliy  tiklanish»  demokratik 
partiyasining  ta'sis  qurultoyi  bo„lib  o„tdi,  unda  Dastur  va  Nizomi  qabul  qilindi. 
«Milliy tiklanish» gazetasi nashr etildi. 1998-yil 28-dekabrda «Fidokorlar» Milliy 
demokratik partiyasining ta'sis qurultoyi bo„lib o„tdi, unda Dastur va Nizomi qabul 
qilindi. «Fidokor» gazetasi nashr etildi. 
2003-yil  15-noyabrda  Liberal-demokratik  partiyasining  ta'sis  majlisi  bo„lib 
otdi.  U  tadbirkorlar  va  ishbilarmonlarni  birlashtiruvchi  partiya  bo„lib, 
O„zbekistonda  bozor  munosabatlarini  rivojlantirishda  muhim  rol  oynashga 
qaratilgan. Partiya «XXI asr» gazetsiani nashr etadi. 
2017-yil  30-iyunda  Komolot  yoshlar  harakati  tugatilib  o`rniga  O`zbekistn 
yoshlar ittifoqi tashkil etildi. 
2016-yil 4-dekabrda Prezidentlik saylovida  Liberal-demokratik  partiyasidan 
Sh.M. Mirziyoyev O`zbekiston Respublikasi Prezidenti etib saylandi. 

125 
 
2017- yil 7-fevralda 2017−2021 yillarda O„zbekistonni rivojlantirish 
harakatlar strategiyasining beshta ustuvor yo„nalishi ishlab chiqildi va amalga 
oshirilmoqda. 
