Gumanitar fanlar kafedrasi I. M. Hasanov, R. Nazirova, U. Xoshimov

Buxgaltеriya foydasi sotilgan mahsulot uchun tushgan umumiy pul summasidan ishlab 

chiqarishning tashqi xarajatlari chiqarib tashlash yo‘li bilan aniqlanadi. 

Foyda massasi korxona foydasining mutlaq miqdori.  

---

 

30 

Foyda normasi – foyda massasining ishlab chiqarish xarajatlariga bo‘lgan nisbatining 

foizdagi ifodasi. 

Takrorlash uchun savollar va topshiriqlar: 

1.

 

Ishlab chiqarish sarf-xarajatlarining mohiyatini va tarkibini tushuntiring. 

2.

 

Ichki  va  tashqi  xarajatlar  o‘rtasidagi  farq  nimadan  iboratligini  misol  orqali 

tushuntiring. 

3.  O‘rtacha 

doimiy, 

o‘zgaruvchi 

va 

umumiy 

xarajatlarning 

mazmuni hamda ularning ahamiyatini tushuntirib bering. 

4. 

Ishlab 

chiqarish 

resurslari 

tarkibidagi 

quyidagi 

o‘zgarishlardan 

qaysilari 

uzoq 

muddatli 

davrdagi 

xarajatlarga 

kiradi: 

a)

 

kompaniya neftni qayta ishlovchi yangi uskunani o‘rnatadi; 

b)

 

korxona yana 200 ishchini yollaydi; 

v) fermer o‘z uchastkasida qo‘llaniladigan o‘g'it miqdorini ko‘paytiradi; 

g) fabrikada uchinchi smena joriy qiiinadi. 

5. 

Sarflarning 

quyidagi 

turlari 

xarajatlarning 

qaysi 

turkumga 

tegishli 

ekanligini 

aniqlang: 

mahsulot 

reklamasiga 

sarflar, 

korxona 

chiqargan 

zayomlar 

bo‘yicha 

foiz 

to‘lovlari; 

xom 

ashyoga 

sarflar, 

ko‘chmas 

mulkka 

soliq 

to‘lovlari, 

boshqaruv 

xodimlari 

maoshi; 

ishchilarga 

ish 

haqi 

to‘lovlari; 

amortizatsiya ajratmasi. 

6.  Foydaning mazmunini va manbaini tushuntiring. 

7.  Iqtisodiy 

foyda 

va 

buxgalteriya 

foydasining 

farqi 

nimada? Ularning shakllanish tartibini tushuntirib bering. 

8.  Yalpi 

foydaning 

taqsimlanish 

tartibini 

tushuntirib 

bering. 

Mulkchilik 

va 

xo‘jalik 

yuritish 

shakllarining 

turliligi 

foydaning 

taqsimlanish tartibiga qanday ta'sir ko‘rsatadi? 

9.  Foyda 

massasiga 

ta'sir 

ko‘rsatuvchi 

omillarni 

izohlab 

bering. 

10.  Quyida 

keltirilgan 

ma'lumotlarni 

qo‘llab, 

foyda 

normasini har ikkala usulda hisoblang: 

-

 

umumiy foyda — 250 ming so‘m; 

-

 

ishlab chiqarish xarajatlari — 1250 ming so‘m; 

-

 

avanslangan mablag'lar (asosiy va aylanma kapital) — 2500 ming so‘m; 

-

 

natijalarni taqqoslab, izohlab bering. 

 

 

11-Mavzu.  ISH HAQI VA MЕHNAT MUNOSABATLARI. 

Reja. 

1.

 

Taqsimot nazariyasi va unin gevolyutsiyasi. 

2.

 

Daromadlarning taqsimlanish tamoyillari. 

3.

 

Ish haqi va uning iqtisodiy mazmuni. 

4.

 

Ish haqini tashkil etish shakllari va tizimlari. 

5.

 

Mehnat munosabatlarining iqtisodiy mazmuni va kasaba uyushmalariningroli. 

Jamiyatda  yoki  alohida  olingan  mamlakatda  yaratilgan  mahsulotning  taqsimlanish 

tamoyillari, shakllari, usullari muhim rauammo bo‘lib, iqtisodchilar e'tiborini jalb etib hamda 

ular  o‘rtasida  turli  tortishuvlarga  sabab  bo‘lib  keladi.  Shunga  ko‘ra,  kishilarning  hayot 

kechirishi  va  turmush  darajasini  aniqlab  beruvchi  daromadlarning  asosiy  turi  bo‘lgan  ish 

haqini  tahlil  qilish  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Bu  mavzuda  ish  haqining  iqtisodiy  tabiati 

bilan  bog'liq  muammolar  va  uning  shakllari  hamda  bozor  munosabatlari  sharoitida  ish  haqi 

---

 

31 

darajasiga  ta'sir  ko‘rsatuvchi  omillar  ko‘rib  chiqiladi.  Tahlil  ish  haqi  stavkasini 

tabaqalashtirishni  tushuntirish  bilan  davom  ettiriladi.  Mavzuda  mehnat  munosabatlarining 

iqtisodiy  mazmuni  va  ularni  shakllantirishda  turli  shartnomalarning  hamda  kasaba 

uyushmalarining roliga alohida o‘rin beriladi.