Gumanitar fanlar fakulteti O‘ta 20/5- guruh talabasi Jo’rayeva Shahlo Rahimjon qizining

 
Yuklama
 
1.
Yuklama, uning o‘rganilish tarixi, xususiyatlari, tiplari va turlari.
2.
Yuklama lisoniy imkoniyatlarining nutqiy voqelanishi, unda lisoniy va nolisoniy omillar uyg‘unligi.
Yuklamalarning ma’no va vazifasi
. Yordamchi so’zlarning funksional belgisi “bog’lash”dir. 
Shu belgi asosida ko’makchi, bog’lovchi, yuklamalar so’z va gaplarni bir-biriga bog’lash uchun 
xizmat qiladi. Ammo bu vazifa bog’lovchi va ko’makchilar uchun o’zgarmas, barqaror sanaladi. 
Yuklamalarning o’ziga xos xususiyati shundaki, ular so’zlarga yoki gaplarga so’roq, ta’kid, 
kuchaytiruv, ayirish-chegaralash, o’xsha-tish kabi qo’shimcha ma’nolarni beradi va funktsional 
“bog’lash” belgisiga nisbatan beqaror, o’zgaruvchan sanaladi, ya’ni “bog’-lash” belgisi bo’lishi 
ham, bo’lmasligi ham mumkin. Chunonchi, na-na yordamchisi teng bog’lovchilarning bir turi 
sifatida inkor bog’lovchisi sanalib kelgan. G’.Abdurahmonov esa uni inkor bog’lovchisi deb atash 
bilan birga, unda yuklamalik xususiyati ham borligini ko’rsatadi. Haqiqatan ham, bu yordamchi 
ham bog’lovchilik, ham yuklamalik vazifasini bajaradi. Bog’lovchi vazifasida kelganda ayrim teng 
huquqli bo’lak (komponent)larga inkor ma’nosini berib, ularni bog’laydi:
 Na so’zlarida ma’no bor, 
na ishlarida hayo. 
(Oyb.) Bu yordamchi so’z yuklama vazifasini bajarib, mazmunidan inkor 
anglashilgan gaplar tarkibida keladi va inkor ma’nosini ko’rsatadi: 
Raisning erkatoy o’g’li na 
o’qiydi, na biror joyda ishlaydi. 
Go’yo
yordamchisi mazmunidan o’xshatish yoki chog’ishtirish ma’nolari anglashilgan sodda 
va qo’shma gaplar tarkibida ishtirok etadi. Sodda gaplardagi funksiyasiga ko’ra ko’proq 
yuklamalarga 
yaqin 
turadi: 
Tursunoy go’yo 
qalbi 
bilan 
ashulaga 
jo’r 
bo’lar 
edi. 
(A.Mux.) 
Kampirning 
yuzida go’yo 
kulgiga 
o’хshagan 
bir 
narsa 
aks 
etdi. 
(A.Qah.) 
Go’yo
yordamchisi qo’shma gaplarda sodda gap qismlarini biriktiruvchi grammatik 
vositalarning biri sifatida xizmat qiladi, ya’ni qo’shma gapdagi vazifasiga ko’ra sodda gapdagi 
vazifasidan farqli o’laroq, u faqat yuklamagina emas, balki bog’lovchi-yuklama sanaladi:er
taga 
nikoh bo’ladi, go’yo men uning xotini
. (Oyb.) 
Shunday baqirdiki, go’yo butun xona larzaga 
kelgandek bo’ldi.
(A.Qah.) 
Aytdimi, qiladi, Qo’ydi-da, chiqdi
gaplarida ham 
–mi, -da,
qo’shimcha-
simon yuklamalarning bog’lovchilik xususiyatini kuzatish mumkin. Demak, yuklamalarning 
qo’shma gap tarkibiy qismla-rini o’zaro bog’lash vazifasi keng uchraydigan hodisa ekan va bu 
tilshunosligimizda ma’lum darajada o’rganilgan.