|
2.2 Jinoyatlarning g‘ayriaxloqiy qilmishlardan farqi
Jinoyat va g‘ayriaxloqiy qilmishlarning o‘zaro munosabati quyidagicha:
“Har bir jinoyat g‘ayriaxloqiydir, lekin aksincha emas.”, ya’ni har bir jinoyat g‘ayriaxloqiy hisoblansa ham, g‘ayriaxloqiy qilmish-larning barchasi ham jinoyat hisoblanmaydi.Axloq normalari ayrim hollarda qonunlarni sharhlashda, huquqni qo‘llash amaliyotida va qonun chiqaruvchi tomonidan qilmishlarning jinoyat yoki jinoyat emasligini belgilash uchun qo‘llaniladi. Masalan, haqorat qaysi vaqtda jinoyat yoki ma’muriy huquqbuzarlik yoxud g‘ayriaxloqiy qilmish hisoblanishini axloq normalari orqali bilib olish mumkin. Jinoyatlar bilan g‘ayriaxloqiy qilmishlar bir-biridan obyekti, huquqqa xilofliligi, ijtimoiy xavflilik darajasiga ko‘ra farqlanadi.
G‘ayriaxloqiy qilmishlarning obyekti jinoyatlarga nisbatan kengroqdir. Insonlar o‘rtasida shunday munosabatlar mavjudki, ular faqat axloq normalari bilan tartibga solinadi. Masalan, do‘stlik, sevgi-muhabbat.Jinoyat faqat qilmishlarda ifodalanadi, shaxsning xulq-atvoridan tashqari, uning fikri, xayoli ham g‘ayriaxloqiy hisoblanishi mumkin.G‘ayriaxloqiy qilmishlarning ijtimoiy xavflilik darajasi jinoyat-larga nisbatan pastroq hisoblanadi, undan kelib chiqqan zarar esa ijtimoiy-ruhiy xususiyatga ega: inson sha’ni va qadr-qimmatining kamsitilishi, xudbinlik va hokazolar.Jinoyatdan g‘ayriaxloqiy qilmishlarni farqlovchi eng muhim belgi “g‘ayrihuquqiylik” hisoblanadi. Jinoyatlar jinoyat qonuni bilan taqiqlab qo‘yilgan bo‘lsa, g‘ayriaxloqiy qilmishlar huquqiy normalar bilan umuman tartibga solinmaydi. Axloq normalari yozma va og‘zaki shakllari bo‘lishi mumkin. Masalan, Gippokrat qasamyodi – shifokorlarning axloq kodeksi, ofitserlik vijdoni kodeksi, jurnalistlarning axloq kodeksi va hokazolar.Jinoyat kodeksidagi “insonparvarlik prinsipi” ni belgilashda qonun chiqaruvchi axloq normalariga tayanadi.
Demak, jinoyat boshqa huquqbuzarliklar va g‘ayriaxloqiy qil-mishlardan quyidagi belgilar bilan farq qiladi:
1) umumiy obyektiga ko‘ra (jinoyatning obyekti faqat umuminsoniy qadriyatlar bo‘lsa, boshqa huquqbuzarliklarning obyekti ancha kengroqdir);
2) ijtimoiy xavflilik darajasi va xususiyatiga ko‘ra (jinoyat tufayli boshqa huquqbuzarliklarga nisbatan jamiyatga ko‘proq, og‘irroq zarar yetkaziladi);
3) g‘ayrihuquqiyligiga ko‘ra (jinoyatlar faqat Jinoyat kodeksi bilan taqiqlansa, boshqa huquqbuzarliklar qonun osti me’yoriy hujjatlari bilan ham tartibga solinadi, g‘ayriaxloqiy qilmishlar esa axloq normalarida belgilangan bo‘ladi);
4) yetkazilgan zararning miqdoriga ko‘ra (jinoyatlar tufayli boshqa huquqbuzarliklarga nisbatan jamiyatga ko‘proq zarar yetkaziladi).
XULOSA
Amaldagi jinoyat qonunchiligida bir nechta jinoiy xatti-harakatlarning turli holatlariga qarshi kurashni tartibga soluvchi ko'plab qoidalar mavjud. Mustaqil maqolalar ko'rinishidagi qonunchilik ta'rifi faqat mahkumni o'ta xavfli retsidivist deb tan olish shartlari bilan bog'liq normalar bilan olingan. O'ta xavfli retsidivga taalluqli ayrim me'yorlar guruhlari, jinoyatlar yig'indisi va hukmlar yig'indisi va jinoyatlarning ko'pligini tavsiflovchi boshqa belgilarning qonunning maxsus moddalari ko'rinishidagi qonunchilik izolyatsiyasining mavjudligi yakka tartibdagi savolni ko'tarish uchun etarli. jinoyat huquqining mustaqil instituti sifatida jinoyatlarning ko'pligi. Ushbu institutning barcha normalari bir hil ijtimoiy munosabatlar guruhini tartibga soladi, jinoyat huquqi normalari tizimida o'zaro chambarchas bog'liqdir. Jinoiy xatti-harakatlarning ko'pligi shakllari jinoyatning umumiy muammosining tarkibiy qismidir. Sud jazo tayinlashdan oldin qilmishni huquqiy saralashi, qancha jinoyat sodir etilganligini, jinoiy xatti-harakatlarning ko'pligi qanday shaklda sodir bo'lishini aniqlashi kerak. Bu fakt shundan dalolat beradi ko'plik instituti faqat jazo tayinlash tartibiga oid normalardan iborat bo'lishi mumkin emasligi. Bu tushunarli, chunki yuridik institutning asosiy vazifasi uning doirasida ma'lum turdagi yoki turdagi ijtimoiy munosabatlarni yaxlit, nisbatan to'liq tartibga solishni ta'minlashdir. Bu shuni anglatadiki, yuridik institut to'liq "to'plam" qoidalarga ega bo'lishi kerak, ular yordamida tegishli sohani tartibga solishning barcha muhim jihatlarini qamrab olish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
