Gulyamov saidahror saidahmedovich raqamli iqtisodiyotda blokcheyn texnologiyalari

4-BOB. YANGI RAQAMLI DUNYONING MUHIM ELEMENTLARI 
TAVSIFI 
4.1. Bitkoin blokcheyni haqida tushuncha 
Bitkoin blokcheyni taxminan bir vaqtda amalga oshiriladigan tranzaksiyalar 
guruhi yoki bloklar uzun zanjirini ifodalaydi. Bu zanjir ko’lami cheksiz uzoq 
bo’ladi – tizimning o‘zi qancha ko’p faoliyat ko‘rsatsa, blokning uzunligi 
shunchalikko’p o‘sadi. Bunday xronologik tuzilma juda muhimdir, chunki unda 
barcha, shu jumladan, eng ilk tranzaksiyalarning ham qonuniyligi kafolatlanadi. 
Asl maqsadida ko‘ra, foydalanuvchining bitkoinlarni kimgadir takroriy o‘tkazishga 
yo’naltirilgan keyingi harakatlari noqonuniy deb topiladi. Har bir operatsiyaning 
vaqti qayd qilingan bo’lgani uchun bitkoinlarni olish va o‘tkazmalarni amalga 
oshirish nazorat qilinadi. Bitkoin blokcheyni o’z iqtisodiyotining istalgan 
qatnashchisi uchun ochiq bo‘lgan ketma-ketlikni yaratgan holda, tizim istalgan 
vaqt har bir qatnashchining hisobraqami holatini nazorat qiladi, shuningdek, har bir 
bitkoin blokcheynning bir qismiga «biriktirib qo‘yilgan»ni uchun, u qaerda 
yaratilgani, sarflangani yoki olingani haqidagi axborotni identifikatsiya qila oladi. 
Agar masalan, Anvar New-Yorkda bir stakan Nescafeqahvasi xarid qilish uchun 
o’z smartfoniga o‘rnatilgan elektron hamyondan foydalanadigan bo‘lsa, bunda 
tarmoq uning elektron hamyonidan kafe elektron hamyoniga qandaydir kattalikda 
bitkoin o‘tkazish so‘rovi haqida axborot oladi. Bu paytda tranzaksiya - tasdiqlashni 
kutib turgan «to‘xtatib turilgan operatsiya» deb hisoblanadi. Lekinmaynerlar yangi 
tranzaksiyalar blokini shakllantirish uchun zarur bo‘lgan jarayonlarni amalga 
oshirib va uni blokcheynga kiritib bo‘lgach, haridor tranzaksiyasixuddi o‘sha 10 
daqiqada amalga oshirilgan boshqa tranzaksiyalar bilan birga, bosh jurnalda 
doimiy qayd qilib qo‘yiladi. Mos ravishda, uning bitkoinga kofe xarid qilishi 
autentik va ortqa qaytarilmas operatsiya deb hisoblanadi. Blokcheyn bitkoin 
bazaviy dasturiy protokoli boshqaruvi ostida bo‘ladi. Satoshi Nakamotodan 
boshlab, bitkoin tarmog‘ining har bir foydalanuvchisi kompyuter yoki smartfonga 
tarmoqdagi boshqa kompyuterlar bilan o‘zaro aloqa qilish qoidalarini xabar 
qiladigan dasturiy yo‘riqnomalar to‘plamini u yoki bu tarzda yuklaydi. Blokcheyn 

---

154 
bitta kompyuterda yoki serverda mavjud bo‘lishi mumkin emas. Tarmoq 
registratorlari bilan bog‘liq vaziyatdagi kabi, blokcheyndagi ma’lumotlar tarmoq 
uzellari yoki kompyuterlar egalari hamjamiyatida taqsimlangan ko‘rinishda 
mavjud bo‘ladi. Bu tugunlarga elektron hamyonlar o‘rnatilgan, ya’ni ular 
yordamida 
bitkoiyn 
hisobraqamlaridagi qoldiqni u belgilab qo‘yilgan 
blokcheynning chegaralangan qismida o‘zgartirgan holda to‘lov tashabbusi bilan 
chiqishmumkin bo‘ladi. Tugunlar shaxsiy kompyuterlar – yoki, zamonaviy 
tushunishda, ixtisoslashgan mayning markazlarini ham o‘z ichiga oladi – ular 
yordamida maynerlar blokcheynni shakllantiradi va buning uchun yangi bitkoinlar 
ko‘rinishida mukofot oladi. Oldindan belgilangan tartibda birgalikda ishlagan 
holda, bu tarmoq uzellarnong ishonchliligijamoaviy ravishda bosh jurnal 
(grossbook) vositasida kafolatlaydi.Tabiiyki, bitkoin kriptovalyutasi blokcheynsiz 
mavjud bo‘la olmaydi. Amaldagi doimiy o‘zgarib turadigan kirim va chiqimlarni 
hisobga olish kriptovalyutani ifodalaydi. Bitkoinlar o‘z holicha mavjud bo‘la 
olmaydi va siz qaysidir elektron qurilmaga kirib, bir nechta bitkointanga olishingiz 
mumkin bo‘lmaydi. Tasdiqlangan tranzaktsiyalar ko’rinishidagi doimiy ravishda 
uzayib boradigan blokcheynning yana bir muhim jihati – uning hamma uchun 
ochiqligidir. Bu esa bitkoinni yopiq elektron valyuta tizimlaridan farqlaydi. 
Maxsus dasturiy ta’minot sifatida ko‘pincha Londonning