Guliston davlat universiteti y. Tojiyev, M. Latipov «til tarixi»

O’qituvchi haqida ma’lumot	f.f.d., prof. Y.Toliyev o`q. M.Latipov
e-mail: [e-mail]
Semester va o‘quv kursining davomiyligi:	4, 5, 6, 7 va 8-semestrlar, __ hafta
O‘quv soatlari hajmi:	Jami:	288
	Shuningdek:
	Ma’ruza	58
	Seminar	42
	Amaliy	44
	Laboratoriya
	Mustaqil ta’lim:	144
O‘quv kursining statusi	Umumkasbiy fanlar bloki
Dastlabki tayyorgarlik:	“O‘zbek tili tarixi” kursi “Hozirgi o‘zbek adabiy tili”, “Dialektologiya”, “Tilshunoslikka kirish” fanlaridan o‘zlashtirilgan bilimlarga asoslanadi.
Fanning predmeti va mazmuni -Talabalarning o‘zbek tilining rivojlanish bosqichlari, til taraqqiyoti qonunlari haqidagi tasavvurlarini shakllantirish. Qadimgi turkiy til, eski turkiy til va eski o‘zbek tilining fonetikasi, leksikasi va grammatik qurilishi, ularga eski turkiy adabiy til negizida shakllangan va uning taraqqiy etishida mashhur so‘z ustalarining roli, o‘zbek adabiy tili shakllari, tayanch dialekti, o‘zbek adabiy tilini takomillashtirishda buyuk so‘z san’atkorlarining roli, adabiy tilning taraqqiy etishiga ijtimoiy-tarixiy voqealarning ta’siri, adabiy til uslublari bilan tanishtirishdan iborat.
Fanni o‘qitishdan maqsad - har bir talabaga o‘zbek tilining fonetik, leksik va grammatik qurilishining tarixiy taraqqiyot yo‘lini o‘rgatish hamda ularni amalda qo‘llash malakasini hosil qilish/ Fanning vazifasi: - qadimgi turkiy yozma yodgorliklarning topilish tarixi, O‘rta Osiyoda qo‘llangan yozuvlar haqida tushuncha berish, yozuvlarning o‘zaro aloqasi bilan tanishtirish; - qadimgi turkiy til, eski turkiy til va eski o‘zbek tilining fonetikasi, leksikasi va grammatik qurilishi haqida ma’lumot berish, ayni zamonda o‘rni-o‘rni bilan tarixiy manbalar tili qo‘llangan shakllarni boshqa turkiy tillarga ham qiyoslab borish; - talabalarni o‘zbek adabiy tilining shakllanishi, taraqqiy etish davrlari bilan tanishtirish; - talabalarga eski turkiy adabiy til negizida shakllangan va uning taraqqiy etishida mashhur so‘z ustalarining roli, o‘zbek adabiy tili shakllari, tayanch dialekti, o‘zbek adabiy tilini takomillashtirishda buyuk so‘z san’atkorlarining roli, adabiy tilning taraqqiy etishiga ijtimoiy-tarixiy voqealarning ta’siri, adabiy til uslublari bilan tanishtirish. Talaba “O‘zbek tili tarixi” kursi bo‘yicha quyidagi bilimlar bilan qurollangan bo‘lishi lozim: o‘zbek tili tarixida qo‘llangan o‘rxun-enasoy (run) va uyg‘ur yozuvining o‘ziga xos jihatlari; o‘zbek tilining tarixiy ildizlari: qadimgi turkiy til, o‘zbek tilining tarixiy grammatikasi, o‘zbek adabiy tili tarixining taraqqiyot davrlari; qadimgi turkiy til (shu jumladan, eski turkiy til)ning fonetik, lug‘at tarkibi, morfologik va muhim sintaktik xususiyatlari; eski o‘zbek tili eski turkiy tildan ajralib, mustaqil taraqqiyotga yuz qo‘yganligi; eski o‘zbek tilining fonetik va grammatik xususiyatlari; eski o‘zbek tili grammatik qurilishiga arab, fors, keyinchalik rus tili elementlari o‘zlashishi va ularning o‘zbek tili fonetik xususiyatlariga munosabati; adabiy tilning mohiyati, uning qabila, xalq, milliy til negizida tashkil topganligi; adabiy tilning me'yorlari tarixiy kategoriya ekanligi va uning davrlar o‘zgarishi bilan o‘zgarib turishi; o‘zbek adabiy tilining taraqqiyot bosqichlari, uning ichki va tashqi omillari haqida tasavvurga ega bo‘lishi; qadimgi turkiy tilda yozilgan transkripsiya va transliteratsiya qilingan matnlarni o‘qish, tushunish va tahlil qilishni; adabiy til me'yorlarining mohiyatini anglashi; yozma yodgorliklarni uslubiy jihatdan farqlay bilishi; XI-XIX asrlarda amalda bolgan arab yozuvi asosidagi turkiy yozuvni qiyinchiliksiz o‘qishni; umumiy o‘rta maktab, akademik litsey va kasb-hunar kollejlari darsliklarida berilgan matnlarda eski o‘zbek tili, forsiy va arab tiliga xos elementlarni bir-biridan farqlashi, uning imlo, ma'no xususiyatlarini tushuntirib berishni bilishi va ulardan foydalana olishi; eski o‘zbek tilida ijod qilgan mashhur so‘z san'atkorlarining adabiy til namunasidagi asarlarini tahlil qila olish; umumiy o‘rta maktab, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta'limi tizimi muassasalarida «O‘zbek klassik adabiyoti» matnlarini tahlil qilish, badiiy asar mohiyatini ochib berish; eski o‘zbek tilida ijod qilgan har bir so‘z san'atkorining adabiy tildagi o‘rnini belgilay olish; o‘zbek adabiy tili me'yorlarini belgilashda turli qarash va oqimlarning mohiyatini to‘g‘ri anglash va milliy istiqlol g‘oyasi va mafkurasi nuqtai nazardan uni farqlay olish; adabiy tilga ta'rif bera olishi va uni asoslay olish; arab yozuvi asosidagi eski o‘zbek matnlarida o‘zbek tilining fonetik, grammatik xususiyatlarini tahlil qilish ko‘nikmalariga ega bo‘lishi kerak.