Guliston davlat universiteti y. Tojiyev, M. Latipov «til tarixi»

Фаннинг назарий машғулотлари мазмуни

“Тил тарихи ” курси ўз ичига “Қадимги туркий тил”, “Эски ўзбек тили ва ёзуви”, “Ўзбек тилининг тарихий грамматикаси” ва “ Адабий тил тарихи” фанларини қамраб олади. Бу фан таркибидаги “ Адабий тил тарихи” курси юқорида санаб ўтилган курсларни илмий-назарий жиҳатдан умумлаштиради. Бунда туркий тиллар, жумладан, ўзбек тилининг бир неча юз йиллик шаклланиш ва тараққий этиш динамикаси даврлар оша етиб келган қўлёзма манбалар ва уларнинг мавжуд нашрларидаги фактик материалларга суянган ҳолда очиб берилади.

“Тил тарихи” курси турли даврларда яратилган ёзма ёдгорликларни илмий-назарий жиҳатдан тушунтиришда қадимги туркий тил (VII-X), эски туркий тил(XI-XIV) ва эски ўзбек адабий тилининг (XV-XIX) тараққиёт босқичларида содир бўлган фонетик-фонологик, морфем-морфологик, лексик-семантик, синтактик ҳодисаларни диққат марказида тутади.
Қадимги туркий тил, эски туркий тил даврида яратилган ёдгорликлар, хусусан, XI-XIV асрлар Ўрта Осиё ва Олтин Ўрда адабий муҳити ёдгорликларининг эски ўзбек адабий тилига муносабати масалалари қиёсий аспектда изоҳланади, тушунтирилади.


Қадимги туркий тил

Қадимги туркий тилнинг даврлари; эрамизгача, эрамизнинг I-V ва VI-X асрлардаги ижтимоий-маданий ҳаёт. Бу давр ҳақидаги қарашлар. Олтой тиллари оиласи ҳақида тушунча. Турк ва мўғул тилларининг алоҳида ажралиб чиқиши. Туркий тиллар тарихида хун даври. Қадимги турк даврининг вужудга келиши.

Қадимги туркий ёзувлар. Туркий-рун битиклари ҳамда уйғур ёзуви ёдномалари. Қадимги туркий тил фонетикаси. Сингармонизм ҳодисаси. Қадимги туркий тил лексикаси. Лексик бирликлар; ёдгорликларнинг луғат таркиби; турли соҳаларга оид сўз ва терминлар; ўз ва ўзлашган қатлам. Қадимги туркий тил морфологияси. Қадимги туркий тилнинг морфологик структураси; сўзларнинг ясалиши, ўзак ва қўшимчалар. Сўз туркумлари (мустақил ва ёрдамчи сўзлар). Қадимги туркий тил синтаксиси. Гап қурилиши, сўз бирикмалари; туркий изофа. Содда ва қўшма гапларнинг кўринишлари.