Guliston davlat universiteti y. Tojiyev, M. Latipov «til tarixi»



Download 9,49 Mb.
bet109/382
Sana05.07.2022
Hajmi9,49 Mb.
#741600
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   382
Bog'liq
portal.guldu.uz-TIL TARIXI

LEKSIKOLOGIYA
Leksikologiyada tilda mavjud bo‘lgan barcha so‘zlar, ya’ni o‘sha tilning lug‘at boyligi haqida so‘z yuritiladi.
Shuni ham qayd qilish kerakki, qadimgi turkiy til lug‘at sostavida mavjud bo‘lgan so‘zlarni biror urug‘ yoki qabilaga mansub deb bo‘lmaydi. Chunki qadimgi turkiy til leksik qatlamida bo‘lgan so‘zlar o‘sha davrda yashagan urug‘ va qabilalarning barchasiga tegishli bo‘lgan deb qarash zarur. Bundan, albatta, qadimgi turkiy til lug‘at sostavida turkiy bo‘lmagan leksemalar yo‘q ekan, dngan xulosaga ham kelmaslik kerak. Ana shu nuqtai nazardan qadimgi turkiy til leksik qatlamini ikki gruppaga bo‘lish lozim: o‘z qatlam va o‘zlashgan qatlam.8
I. O‘z qatlam. Qadimgi turkiy tilning asosiy leksikasini, shubhasiz, turkiy tilga xos bo‘lgan qatlam tashkil qiladi. Bu qatlam hozirgi turkiy tillarning barchasigi tegishli bo‘lgan leksemalardir.9
Qadimgi turkiy tilning leksik qatlamiga tomonimlar, etnonimlar, tabiat hodisalarini bildiruvchi leksemalar, mansabni bildiruvchi leksemalar, gidrotoponimlar, onomastika, zoonimlar, qarindoshlikni bildiruvchi terminlar, harbiy sohaga oid terminlar, kosmik jismlar nomlari, somatik so‘zlar, kiyim-kechakka oid so‘zlar oiddir. Ularning ayrimlari quyidagichadir.
Toponimlar. XI-XIX asrlardagi obidalarda anchagina joy nomlari uchraydi. Mazkur toponimlar o‘sha davrlarda yashagan turkiy xalqlarning kundalik moddiy, madaniy turmushi, ularning qaerlarda istiqomat qilganliklari, kasb-hunari, etnik sostavi haqida ma’lumot beradi. XI-XIX asrlarda quyidagi toponimlar uchraydi: Chug‘ay, Qaraqum, Shantun balïq, Altun yïs, Kogmen, Temir qapïg‘, Sog‘daq (To‘n.), Etuken yïsh, Shantun yazï, Tuput, Bekli chel, Chacha, Ezgenti, Buqaraq, Mag‘ï qorg‘an, Tabg‘ach (Kt., Ung.) va boshqalar. Bularning leksik-semantik xususiyatlari quyidagicha:
Ba’zi toponimlar biror narsa va predmetning tusiga qarab qo‘yilgan. Masalan: Qaraqum (Kt), Qïzïlqum (Kt).
Ayrim toponimlar biror narsa va predmetning tusiga qarab qo‘yilgan. Masalan: Atlïq (Ton).
Boshqa toponimlar predmetlarning fizik xususiyatidan olingan: Suvlik (Kt), Temir qapïg‘ (Kt).
Etnonimlar, ya’ni urug‘ va qabilalarning nomidan joy nomlari hosil bo‘ladi: Turk (Kt), Qïrg‘ïz (Kt), Qïpchaq (Bx), Tabg‘ach (To‘n), Og‘uz (Kt), Az (To‘n). Turk bodun Tabg‘achka kerur erti. Turk iline (Kt) va boshqalar.
Tomonlarni ifodalovchi toponimlar: Onre-sharq, Kәөrә - g‘arb, Biriye - janub (To‘n), Yïraya -Shimol (To‘n).
Tog‘lik joylarni bildiradigan toponimlar: Qadïrqan yïsh, Otukeny yïsh.
Ba’zan tog‘ ma’nosidagi yïsh o‘rnida tog‘ so‘zi ham qo‘llangan.

Download 9,49 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   382




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish