Guliston davlat universiteti y. Tojiyev, M. Latipov «til tarixi»

Bosh kelishik. Odatdagidek, bu kelishik maxsus ko’rsatkichga ega bo’lmaydi. Uning asosiy sintaktik funkцiyasi ega vazifasida kelishidir: Sakkākiy ul ay manzїlїna xud yetә bilmәs (Sakkokiy). Anda kөp ulamālar davra alїb olturubturlar (Furqat). SHu bilan birga, bosh kelishikdagi so’z kesim va ikkinchi darajali bo’lak vazifasida ham keladi.
Qaratqich kelishigi. Bu kelishik qo’shimchasi ko’p variantlidir. Negizning fonetik xususiyatiga qarab, affiksning maxsus variantlari qo’shila beradi:
-nїң \\-niң. Mazkur qo’shimcha har qanday negizlarga qo’shila beradi: qoychїnїң iti (Tafsir). Elchiniң shahdlїq zahrї shi:shәsi... (Xamsa). Bu qo’shimcha XV asrgacha bo’lgan yodnomalarda tarkibida lablanmagan unlilar bo’lmagan negizlarga qo’shilgan. Keyingi davrda esa har qanday negizga qo’shilgan.
-nuң \\-nüң. Qaratqich kelishigining bu varianti oxirgi bo’g’inda lablangan unlilar qatnashgan negizlarga qo’shiladi: Rasulnuң sөzi (Tafsir). Xarunnuң aqlї (QR). Kөzüңnüң allїda nargis kelib qatїg’ kөzlüg...(Xamsa). Bu qo’shimchaning yuqoridagi negizlarga qo’shilishi XV-XVI asrlargacha davom etgan. SHuningdek, bu qonuniyatdan chekinish hollari ham uchraydi: Kөzniң niyati (Atoiy), xalqnuң ranji (Tafsir).
-їң \\-iң \\-üң. Qadimgi turkiy tilda undosh bilan tugagan negizlarga qo’shiladigan bu qo’shimchalar eski o’zbek tilida ham uchraydi.Lekin uning qo’llanishi ayrim so’z shakllarigagina xosdir. Bu davr yodnomalaridan mazkur qo’shimcha faqat «Tafsir»da ancha keng qo’llangandir: ul eliң evlәri, anlarїң evlәri.
-üң qo’shimchasi. Bu qo’shimcha kim olmoshi bilangina qo’llangan: Sen kimüң og’lї-sen?
Qaratqich kelishigi qo’shimchasining bunday variantlari singarmonizmli turkiy tillarda va singarmonizmli o’zbek shevalarida ham uchraydi.
Bu kelishikning belgisiz qo’llanishi eski o’zbek adabiy tili uchun ham xarakterli bo’lgan: Mülk ikki bāg’ї ikki ālam \\ Sultanlїg’ erür saңa musallam (Xamsa).