Гулистон давлат университети

Тугалланмаган ишлаб чиқариш ҳажми қуйидаги формулага асосан ҳисобланади:
Q_туг = Q_с  Т_д  ТН_р К_маҳ
бу ерда:
Q_туг - тугалланмаган ишлаб чиқариш ҳажми, сўм;
Q_с - ўртача 1 суткада маҳсулот ишлаб чиқариш хажми, ўлчов бирликларида;
Т_д - ишлаб чиқариш даври (цикли) муддати, кун;
ТН_р - режадаги маҳсулот таннархи, сўмҒбирл.;
К_маҳ - маҳсулот бўйича харажатлар ўсишининг ўртача коэффициенти (0,5 - 0,75 атрофида).
Ялпи маҳсулот қуйидагича аниқланиши мумкин:


Q_я = Q_тм  Q_туг

бу ерда: Q_туг - йил бошида ва йил охирида тугалланмаган ишлаб чиқариш қолдиқларининг ўзгариши.

Ишлаб чиқариш хажмини маҳсулот турларига кўра даврлар бўйича башорат қилиш қуйидагича амалга оширилади: биринчи йил-чораклар бўйича (зарур ҳолларда ойлар бўйича), иккинчи йил-ярим йиллик ёки чораклар бўйича, кейинги даврлар-бутун йил бўйича (8.2-расм).


8.2-жадвал.
Ишлаб чиқариш дастури.

Маҳсулот тури	Ўлчов бирлиги	Даврлар бўйича ишлаб чиқариш хажми
		1- йил				2-йил			3-йил
		I чорак	II чорак	III чорак	IV чорак	I Ярим йил	II Ярим йил

8.2. Ишлаб чиқариш режасининг ишлаб чиқариш қувватлари билан асосланиши
Корхонанинг ишлаб чиқариш қуввати бу белгиланган муддат ичида тайёрланиши мумкин бўлган маҳсулот бирлиги ёки ҳажмидир. Қисқа вақт учун олинган корхона қувватлари доимий катталик бўлиши мумкин. Бунда ишлаб чиқариш ҳажми ва чиқарилаётган маҳсулот номенклатураси ўзгарган сари ўзгартиришлар киритиш зарурлигини назарда тутиш керак.
Корхонанинг зарур қувватларини аниқлаш қуйидагиларни ҳисобга олган ҳолда техник-иқтисодий тадқиқотлар давомида амалга оширилади:

• 
  муайян маҳсулот тури учун бозорга кириб бориш даражаси ва талаб башорати;
  
• 
  талаб қилинувчи ресурсларнинг мавжудлиги;
  
• 
  ишлаб чиқариш усули (доналаб, серияли ва ҳоказо);
  
• 
  чиқарилаётган маҳсулот ёки кўрсатилаётган хизмат тури;
  
• 
  қўлланаётган технология;
  
• 
  мазкур ишлаб чиқаришнинг ўзини қопловчи (рентабелли) минимал ҳажми.
  

Корхонанинг бошланғич (йил бошидаги), чиқиш (йил охиридаги), ўртача йиллик ва лойиҳа қувватини ажратиб кўрсатиш мумкин. Булардан охиргиси қурилиш лойиҳасида кўрсатилган қувватдир. Қайта таъмирлаш, кенгайтириш ва техник жиҳатдан қайта жиҳозлашдан сўнг лойиҳа қувватига ўзгартириш киритиш мумкин. Шу сабабли амалиётда кўпинча лойиҳа қуввати корхонанинг амалдаги қуввати билан таққослаб кўрилади. Корхонанинг амалдаги қуввати ишлаб чиқариш дастурини тайёрлаш учун асос бўлиб хизмат қилади.
Корхонанинг ишлаб чиқариш қуввати одатда етакчи (асосий) цехларнинг қувватига, цехлар қуввати эса етакчи участкалар қувватига, участкалар қуввати эса етакчи асбоб-ускуналар қувватига асосан аниқланади. Корхонанинг ишлаб чиқариш қувватини белгилаб берувчи асосий элементлар қуйидагилардан иборат:

• 
  асбоб-ускуналарнинг таркиби ва турлари бўйича сони;
  
• 
  асбоб-ускуна, қурилма ва станоклардан фойдаланишнинг техник-иқтисодий нормалари;
  
• 
  асбоб-ускуналарнинг ишлаш вақти фонди;
  
• 
  ишчилар сони;
  
• 
  чиқарилаётган маҳсулот номенклатураси ва ассортименти.
  

Корхонадаги етакчи бўғин (цех) ишлаб чиқариш қувватини қуйидаги формула асосида ҳисоблаш мумкин:



бу ерда:
М - цехнинг, участканинг ишлаб чиқариш қуввати, белгиланган ўлчов бирлигида;
n - цехда (участкада) етакчи асбоб-ускуналар сони;
Ф_макс - етакчи асбоб-ускуна ишлаб бериши мумкин бўлган максимал вақт фонди, соат;
М_m - етакчи асбоб-ускунада маҳсулот тайёрлаш учун меҳнат сиғимининг прогрессив нормаси, соат.
Корхонада мавжуд қувватларнинг ишлаб чиқариш дастурига мос келишини аниқлаш учун ўртача йиллик ишлаб чиқариш қуввати ҳисоблаб чиқилади. У қуйидагича топилади:

бу ерда:

М_{ўр. йил.} - корхонанинг ўртача йиллик қуввати;
М_й.б. - йил бошидаги корхона қуввати;
М_к - йил давомида киритилган қувват;
М_ч - йил давомида ишлаб чиқаришдан чиқиб кетувчи қувват;
n₁, n₂ – мос ҳолда қувватларни киритиш ва чиқиб кетиши давридан йил охиригача бўлган тўлиқ ойлар сони.
Қувватларни киритиш, чиқиб кетиши ва асосий ишлаб чиқариш фондларидан фойдаланишни яхшилаш билан боғлиқ бошқа тадбирлар кўпинча ишлаб чиқариш қувватларининг балансини тузиш йўли билан ҳал қилинади. Бунда корхонанинг зарур қувватларга эҳтиёжи ва уларни қоплаш манбалари аниқланади.