Гулистон давлат университети

 
8.4. Ишсизликнинг социал қиёфаси.
 
У ёки бу сабабларга кЎра ишсиз қолган кишининг жамиятдаги 
мавқейини қандай социал, иқтисодий, психологик, омиллар белгилайди? 
Хозирги бозорга Ўтиш даврида юзага келган Ўртача ишсизнинг қиефаси 
қандай? 
Аввало, у мещнатга лаёқатли ёшдаги киши, бунинг устига кЎп 
хплларда \оятда фаол ёшда. Чунончи, сЎраб чиқилганларнинг 70,3%и 20-40 
ёшда, 39,6%и 20-29 ёшда ва 30,7%и 30-39 ёшда. Агар қолган кишилар 
орасида 40-54 ёшдагиларнинг щиссаси катталигини хисобга олсак, маълум 
бЎладики, асосан ащолининг иқтисодий фаол қисмига мансуб кишилар 
ишсиз қолганлар. 
Бунинг устига республикада “хотин-қизлар ишсизлиги” устун туради: 
сЎралганларнинг 54%ини улар ташкил этади. 
Мехнат биржаларига жами мурожат қилганларнинг 26,4%и олий ва 
тугалланмаган олий маълумотга 35,2% учун Ўрта, 31,2% Ўрта мащсус, 7%и 
тЎлиқсиз Ўрта маълумотга эга эканлиги кЎриб чиқади. 
Нищоят, қуйидаги маълумотлар миллий таркибни характерлайди: 
Ўзбеклар-42,7%, бошқа туб ерли халқлар вакиллари 9,7%, руслар 31,6%, 
бошқалар 16% . 
Шундай қилиб, бугунги кундаги ишсизлар -\оятда фаол мехнатга 
лаёқатли ёшдаги, одатда, етарлича юқори даражада маълумотли кишилардир. 
Бу тоифадаги ащоли асосан Ўзбек ва рус миллатларига мансуб кишилар 
хисобига кЎпайиб бормоқда. Бироқ, шуни олдиндан айтиш лозимки, 
сЎралганларнинг чорак қисми Ўз щощши билан ишдан бЎшаган ва щозир 
Ўзлари учун тЎ\ри келадиган ишни қидирмоқдалар. 
Мещнат биржасига мурожат қилганларнинг катта қисми штат 
қисқариб ёки улар илгари мещнат қилганлар корхона тугатилиши оқибатида 
ишсиз қолган. 
Шундай қилиб, ишсизларнинг аксариятини (58%) мещнат биржасига 
давлат корхоралари ва ташкилотлари етказиб бермоқда, бунда кооперативлар 
“щиссаси” 7,2%, ижара корхоналарнинг-2,6%дир. Илгари щеч қаерда 

---

82 
ишламаган кишилар-Ўкув юртлари битирувчилари, уй бекалари ва 
хоказоларнинг щиссаси щам каттагина. 
Бугунги кунда кишиларни ишни йЎқотишлари мумкунлиги ва янги 
ишни излаш, кайта Ўқитиш, касбни Ўзгартириш зарурлигига рухан 
тайёрлиги, қисқаси, бозор шароитида яшашга тЎ\ри келишини батамом 
англаш билан бо\лиқ муаммолар алощида ащамиятга касб этмоқда. 
Бозор муносабатлари шакилланишининг бошлан\ич даврида кишилар 
янги иқтисодий реалликни идрок этишга рухан тайёр эмаслиги ва кутилмаган 
зарбани юмшатиш учун зарур билим қамда кЎникмаларга эга эмаслигини 
кайд этмоқ лозим. Шунинг учун ахолини, айниқса унинг кам дароматли 
гурущларини социал щимоялаш тизими ва мещанизмларини ишлаб чикиш 
алощида ахамият касб этади. Бизнинг республикамизда бундай тизим амалда 
барпо этилган, бу нарса тегишли щуқуқий щужжатларда ва аввало 
“Ўзбекистон Республикасида ащолини иш билан таъминлаш тЎ\рисида”ги 
қонунда, шунингдек иқтисодиётни структураси қайта қуриш, нарщларни 
эркинлаштириш, 
щусусийлаштириш, 
пулнинг 
қадрсизланишини 
ва 
щоказоларни юмшатувчи чораларда Ўз аксини топади. 
Бундай натижалар, шак-шубщасиз, иш билан таъминлаш сощасида 
давлат янада фаолроқ сиёсат олиб бориши зарурлигини кЎрсатувчи мущим 
холлардан биридир. Бунда у нафакат ишсизларни моддий жихатдан қЎллаб-
қувватлашгагина эмас, балки уларни фаол мещнат фаолиятига жалб этишга 
ёрдам берадиган шарт-шароитни хар томонлама ра\батлантиришга щам 
каратилиши керак. Кишиларнинг янгидан касб Ўрганишга, янги иқтисодий 
структураларга киришга тайёрлигини ошириш зарур. Бу эса бозор 
муносабатларига Ўтиш чо\ида шахс Ўзининг потенциалини рЎёбга 
чикариши учун хизмат қилади.