Гулистон давлат университети удув жараёнида ахборот

MAKTABGACHA TA'LIMDA MULTIMEDIA TEXN OLO GIY AL ARID AN FOYDALANISH
Sultonmurodova G. GulDU
M amlakatimizda zamonaviy axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish, elektron 
davlat xizmatlari ko'rsatishning yaxlit tizimini yaratish, davlat organlarining aholi bilan muloqot qilishning 
yangi mexanizmlarini joriy etish yuzasidan izchil ishlar olib borilmoqda. Shu jumladan, MTM bolalarida 
kompyuter savodxonligini shakllantirish, ularni kompyuter bilan elemental- tarzda muomala qilishga o'rgatish 
va maktab ta'lim iga tayyorlash dolzarb masalalardan biri ekanligini ko'rsatadi.
Kompyuter o'yinlari tarbiyalanuvchilaming ushbu qiziquvchanlik xususiyatini oshiradi. Natijada, 
ularning aqliy rivojlanishi shakllana boradi. Multimediali kompyuter o'yinlari tarbiyalanuvchilaminig 
qiziquvchanlik xususiyatini oshirishi quyidagilar asosida namoyon bo'ladi: l.Ekranda ko'rsatilgan o'yin 
ob'yektiga animatsiya samarasi berilgan bo'lishi va ular doimiy ravishda harakatlanib, jilolanib turishadi; 
2.Tovushda, musiqada , animatsiyada, multifikatsiyada.
O 'yin davomidagi ushbu “kompyuterli” psixologik-pedagogik ta ’sirlar yosh bolalaming faqat 
qiziquvchanlik xususiyatini oshiribgina qolmasdan, balki haddan ziyod bilish va o'rganishga, yangillikka, bilim 
olishga b o ’lgan ishtiyoqini ham oshiradi. Yuqorida keltirilgan m a'lum otlardan m a'lum bo'ladiki, maktabgacha 
ta'lim yoshidagi bolalar tarbiyasining shakllanishida axborot texnologiyalari y a'n i multimedialardan 
foydalanish va ularni M TM larda samarali qo'llash hozirgi kunning eng asosiy masalalari hisoblanadi. Bu 
borada, aynan m aktabgacha ta'lim muasasalari uchun ta'lim manbaini tashkil etuvchi qo'llanma, darslik, 
taqdimot va slaydlar, shuninglek, kompyuter dasturlaridagi turli ishlanmalardan foydalanish uchun manbaalar 
to 'lig 'ica ta'm inlagan.
Maktabgacha ta ’lim m askanlarida tarbiyaviy ishlami takomillashtirish, pedagoglam ing kasb malakasi va 
mahoratini oshirish, tarbiyaviy jarayonga zamonaviy pedagogik va kom pyuter texnologiyalami olib kirish 
muhim dolzarb masalalardandir. Pedagoglaming kasb malakasi va mahoratini oshirishda o ’qishni, yozishni 
matematik-mantiqiy amallar bajarishni o ’rganishning didaktik ta ’minotlarini yaratish usullarini bilib olish 
lozim.
O ’qishni o ’rganish m aqsadida turli xil didaktik vositalar (masalan, rasmdagi hayvon, jism , narsalar 
nomini topish kabi), turli grafik m uharrirlar yordamida “Yer sharini bolalarga beram iz!”, bolalar qiziqishi va 
ijodiy yondashishi bilan “M ening shahrim va mening koinotim”, “Tinchlik va urush”, “Yil fasllari va 
bayramlar” m avzulariga oid rasmlarni yaratish mumkin. Bunday didaktik vositalardan haftasiga 2-3(0,5) 
soatdan foydalanish tavsiya etiladi va rasm, tarix, tabiatshunoslik, o ’qish va m atematika fanlarini o’rganishda
136

---

o ’z aksini topadi. Bunday darslarda bolalar kompyuterda ishlashning eng oddiy k o ’nikmalarini egallaydilar. (1: 
112)
Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta ’lim va tarbiya berish bilish nazariyasiga asoslanadi, jumladan, uning 
jonli mushohadadan abstrakt tafakkurga va undan amaliyotga degan qonuni M TM ning kompyuterli va ta’lim 
jarayoniga ham qo’llash mumkin. Jonli mushohada MTM tarbiyalanuvchilariga namoyish qilinadigan 
vositalarga didaktik m ateriallar, harflar, rasmlar, chizmalar kabilami kiritish mumkin. Ulardan ta’lim-tarbiya 
jarayonida foydalanish bolalarga turlicha psixologik ta’sir k o ’rsatadi. M asalan, qog’ozda yozilgan yoki 
kartondan kesib tayyorlangan “A ” harfi tarbiyalanuvchiqlarga k o ’rsatilsa (statik holat), ularga m a’lum bir 
psixologik ta’sir etadi, m onitor ekranida animattsiyadan foydalanilgan, m ultim ediya texnologiyalar asosida “A” 
harfi ko’rsatilsa (dinamik holat), tarbiyalanuvchilarga sodda ko’rinishda psixologik ta ’sir etadi. Shuningdek, 
bolalarga qog’ozda chizilgan archa rasmi k o ’rsatilsa (statik holat), ularga oddiy psixologik ta ’sir etadi, agar 
monitor ekranida animatsiya bilan berilgan (harakatlangan va jilovlanib turgan) multimediali rasm ko ’rsatilsa, 
ularga kenroq ko’rinishda psixologik ta ’sir etadi.
Tarbiyalanuvchi m onitor ekranida ko’rgan (kuzatgan) ob’ektlari to ’g ’risida m a’lum bir fikr yurita 
boshlaydi. Yosh bolalaming elem entar matematik tushunchalar b o ’yicha fikrlashini shakllantirish masalalari 
ko’pgina metodik adabiyotlarda, q o ’llanmalarda tahlil etilgan. M asalan, M .Jumaev va L.S.Vigotskiylar 
fikrlashning rivojlanish m uammosini o ’rganib, dastlab matematik tushunchalarni shakllantirishni ilgari 
suradilar. Bunda ular bolalarda m atem atik tushunchalarni shakllantirish uchun eng qulay sharoitlami topish 
lozimligini ta’kidlaydilar. L.S.V igotskiy fikricha, bola tasaw urining rivojlanishi bilimlarni o’zlashtirish 
jarayonisiz o ’tmaydi, faqat o ’quv axborotlar to ’plami(bilish, bilim) bolalam ing fikrlashini harakatlantiradi va 
rivojlantiradi. (2: 66)
Maktabgacha talim muassasalarida yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib, “jonli kuzatish” bolalaming 
mustaqil fikrlashining rivojlanishiga olib keladi. Masalan, multimediyali slaydlarda predmetlar turli (biri oq, 
bin qizil, biri yashil) ranglarda beriladi. Yosh bolalar monitor ekranida ulam i k o ’rishi bilanoq - ranglar 
to ’g’risida fikr yurita boshlaydilar. Bola bilish nazariyasining “abstrakt tafakkur” bosqichida monitor ekranida 
k o ’rgan materiallariga e ’tibor qaratadi, mulohaza yurtia boshlaydi va fikrlaydi. “Jonli kuzatish”, “Abstrakt 
tafakkur”dan keyingi bosqich “amaliyotga tadbiq etish”dan iborat. Kompyuterli ta ’limni amaliyotga tadbiq 
etish, MTM tarbiyalanuvchilari tomonidan o ’rganiladigan materiallarni kom pyuterda bajarilishi hamda texnika 
va ishlab chiqarishda tatbig’i asosida amalga oshiriladi.
Multimediyali kom pyuter texnologiyasi M TMlari ta’lim-tarbiya jarayoniga tadbiq etilayotganligiga k o ’p 
vaqt bo ’lmaganligi sababli, hozirgi kunda uning pedagogik-psixologik jihatlari, tamoyillari va o ’ziga xos 
xususiyatlarini tahlil etish, uni rivojlantirish va taraqqiy etkazish muhim ahamiyat kasb etadi.