Guliston davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti biologiya kafedrasi

Pektinazalar - pektinni parchalovchi fermentlar sintez qiladi. Pektolitik fermentlar kompleks xosil qiladi, uni aloxida komponentlari pektin molekulasini xar xil joylaridan parchalaydi.
Pektinazalar (poligalakturonazalar) mikroorganizm-larda keng tarqalgan bo‘lib o‘simliklarda kam uchraydi.
Proteinazalar. Proteinazalar yoki proteazalar - (peptid-peptid-gidrolazalar) oqsil molekulasidagi peptid bog‘larini uzish reaksiyasini kataliz qiladi, natijada erkin aminokislotalar di- va polipeptidlar xosil qiladi. Bunday fermentlar juda ko‘p. Ulardan ayrimlari kristall xolatda olingan. Mikroorganizmlar proteinazasi o‘zlarining xossalari bilan tubdan farq qilishi mumkin. Ular neytral bo‘lishi mumkin (Bacillus subtillis, Asp.terricola), kislotali (Asp.foetidus) va ishqorli, ya’ni pH ning xar xil darajasida faoldirlar. Ayrim mikroorganizmlar bir qancha proteinazalar sintezlash qobiliyatiga egadirlar. Masalan: Actinomyces fradiae 6 ta proteinaza sintezlaydi.
Amilazalar - bakteriya va zamburug‘lardan olinadigan amilazalar kraxmalni kichik molekulyar shakarlar: dekistrinlar, glyukozalar, maltozalargacha parchalaydi. Bakterial proteazalar pishloq pishirishda va teri oshlashda oqsillarni buzishda qo‘llaniladi. Bacillus sp. dan olinadigan glyukozoizomeraza fermenti glyukozani fruktozaga aylantirishda yordamlashadi. Keyingi vaqtlarda olimlar diqqat e’tiborini quyidagilar o‘ziga tortmoqda: siklodikstringlyukoziltransferaza (SDGT) ga moslashish, siklodekstrinlar birikmalarining ishlab chiqarilish: kimyoviy va farmakologik ishlab chiqarishda, oziq-ovqat maxsulotlari sifatini oshirishda, kosmetika va boshqalar ishlab chiqarishda zarurdir.
Lipazalar - (3.1.1.3-triatsil glitseroloda gidrolazalar lipid (yog‘) almashinuvida ishtirok etadigan, katta amaliy qiziqish uyg‘otadigan fermentlar.

Kultura o‘sadigan muxitga ajratadigan lipazalarni ishlab chiqaruvchilarning ko‘pi mitseliali zamburug‘lardir. Ulardan Aspergillus, Mucor, Geotrichum, ayrim achitqi zamburug‘lar (Candida) va bakteriyalardir (Pseudomonas). Lipazalar triatsilglitserollarni parchalab yog‘ kislotalari va glitserin xosil qiladi. Sanoat asosida ko‘p miqdorda ishlab chiqarilayotgan va keng miqyosda xalq xo‘jaligida qo‘llanilayotgan fermentlardan tashqari, kam miqdorda olinadigan va kam soxada qo‘llaniladigan bir qancha fermentlar xam bor, lekin bularning ayrimlari o‘ta darajada muximdir.

Bular qatoriga restriktazalar (endonukleazalar), nuklein kislotalarni parchalovchi fermentlar va ligazalar - ularni sintezida ishtirok qiladigan fermentlar kiradi. Bu fermentlar gen muxandisligi ilmiy ishlarini olib borishda zarurdir. Bularni xam xar xil mikroorganizmlar ishlab chiqaradi.