Гулистон Давлат университети табиий фанлар факультети кимё кафедраси Фан номи: Аналитик кимё

8.Сиқиб чикариш хроматографияси
Бу метода аралашма компонетлари десорбцияси кучли сорбцияланадиган сиқиб чикарувчи модда оқими ёрдамида амалга оширилади. Бу метод билан ишлашда сорбент билан тўлдирилган колонкани дастлаб сорбцияланмайдиган модда билан ювилади, сўнгра анализ қилинадиган моддалар аралашмаси порцияси киритилади. Аралашма компонентлари ҳаракати ва уларни колонкадан ювиш сиқиб чиқарувчи оқими ёрдамида амалга оширилади. Анализ қилинадиган моддалар аралашмаси компонентлари сиқиб чиқарувчи фронт олдида ҳаракат қилади ва сорбцияга мойиллиги асосида зоналарга ажратилади.
Фронтал методдан фарқи ўлароқ сиқиб чикарувчи методда олинган хроматограмманинг ҳар бир поғонаси битта компонентнинг миқдорига тўғри келади.
Элюентли методдан фарқли равишда сиқиб чикарувчи методда аралашма компонентлари ювувчи модда билан суюлмайди. Уларнинг концентрацияси нафақат камаймайди балки ортади ҳам. Сиқиб чиқарувчи метод асосан аралашмаларнинг микромикдорларини аниклашда қўлланилади.
Сиқиб чиқарувчи методда зоналар ҳисоблаш схемаси ва зоналарда концентрацияларнинг тақсимланиши

4. Элементар акт табиати бўйича.

4. Элементар акт табиати бўйича.

Адсорбцион хроматография

Тақсимланиш хроматографияси

5. Кўлланиладиган техника бўйича

Колонкали хроматография

Юза сирт хроматографияси

а) Қоғозли (ионалмаштиргичли, тақсимланиш хроматографияси) хроматография.

б) Юпқа қаватли хроматография (хроматографиянинг хамма механизмларидан фойдаланилади).

Юпқа қаватли хроматография адсорбцион ва тақсимланиш хроматографияси турларидан ҳисобланиб, унда элюент пластинка устидаги юпқа қават бўйлаб капиллярлик кучи туфайли ҳаракат қилади. Элюент кўтарилувчи¸ ёки тушувчи бўлиши мумкин. Ажратиладиган аралашма старт чизигига томизилгандан кейин ундаги моддаларни ҳаракатчан фаза ўзи билан ҳаракатлантиради. Ёмон адсорбиланувчи модда кўпроқ ҳаракатланади ва яхши ютиладиган моддадан ажралади.

Моддаларнинг сифат таркиби қиймат асосида аниқланади.
Бу ерда x - модданинг старт чизикидан босиб ўтган йўли, модда ўрнатилган жойдан доғгача бўлган масофа; y - старт чизиғидан фронт чизиғигача бўлган масофа. Юпқа қаватли негиз сифатида шиша пластинка устига жуда юпқа қилиб бир текис, ётқизилган адсорбент қатлами ишлатилади; ҳозир саноатда силикагель ва алюминий оксиди қатламли пластинкалар ишлаб чиқарилмоқда. Негиз сифатида қоғоз ишлатилса, усул қоғоз хроматографияси деб юритилади. Бу усулда ярим миқдорий анализ қилиниши мумкин.
Хроматографиянинг ҳамма турларида характеристикаси умумий ва иш методикаси ҳамда амалга ошириладиган жараёнларда ҳам умумийлик мавжуд.

• Методика ва аппаратурани тайёрлаш
• Хроматограммалар олиш
• Хроматограммалар анализи

Хроматография усулларининг бошқа тамойиллар бўйича ҳам синфлари мавжуд. Хроматография усулларининг турғун ва ҳаракатчан фазалар, бажариш техникаси ва тақсимланиш механизмлари бўйича синфланишини жадвалдан ҳам кўрса бўлади.