|
Ma’rifiy fikrlar taraqqiyoti va ularning tarixiyligi
1.Jahon ma’rifiy fikrlarining tarixiy-pedagogik tahlili.
2.O’zbekiston hududida eng qadimgi davrdan mustaqillikgacha bo’lgan davrlarda ma’rifiy fikrlar taraqqiyoti
3. Rivojlangan xorijiy mamlakatlarda ta’lim-tarbiya
Tarixiy taraqqiyotning keyingi davrlariga kelib, ibtidoiy jamoa tuzumi o’rnini yangi ijtimoiy foyrmasiya –
quldorlik tuzumi egalladi. Qadimiy Sharqda birinchi sinfiy jamiyatlar paydo bo’ldi hamda moddiy va ma’naviy
madaniyatga asos solindi. Ayniqsa, Qadimgi Yunoniston (Gretsiya) xalqlari bu madaniyatni ma’lum darajada qabul
qilib, uni qaytadan rivojlantirdi va butun jahon madaniyatiga, maorifiga o’zining ulkan hissasini qo’shdi.
Darhaqiqat, tarixiy taraqqiyot davomida turli mamlakatlar va xalqlar jahon madaniyatiga turlicha hissa qo’shganlar.
Masalan, Xitoyda birinchi marta qog’oz ixtiro qilingan. Hindistonda hisoblashning o’nlik sistemasi kashf etilgan.
Mesopotamiyada esa yer kurrasini graduslarga, sutkani soatlar, minutlar va daqiqalarga bo’lish o’ylab topilgan
(graduslar ham, soatlar ham hisoblashning oltilik tizimiga asoslangan).
Eramiz boshlanishidan oldin Markaziy Osiyoning janubiy chekkasiga yaqin bo’lgan joyda O’rta dengiz bilan
Hindistonni birlashtiruvchi karvon yo’li qurilgan. So’ngra Markaziy Osiyo orqali Xitoyda O’rta dengizga tomon
«Buyuk ipak yo’li» ochilgan. Natijada Markaziy Osiyo xalqaro savdo-sotiq markazi bo’lib qolgan. Bu esa o’z navbatida
Markaziy osiyo vohalarida madaniyatning rivojlanishiga ta’sir ko’rsatgan. Ayniqsa, qadimgi Bnonistonda madaniyat,
tarbiya, maktab va dastlabki pedagogik fikrlar boshqa qadimiy Sharq mamlakatlariga nisbatan juda erta rivojlangan.
Yunoniston unchalik katta bo’lmagan bir qancha quldorlik davlatlaridan iborat mamalakat bo’lgan. Uning eng katta
shaharlaridan Lakoniya (poytaxti Sparta) va Attika (poytaxti Afina) ayniqas madaniyat markazi bo’lishi bilan o’ta
mo’tabar edi. Bu shaharlarning har qaysisida tarbiyaning boshqa mamlakatlaridan farqli alohida tizimi vujudga keldi.
Va bu tarbiya tizimi shaharlar nomi bilan yuritilib «Sparta» va «Afina» usulidagi tarbiya deb yuritiladigan bo’ldi. Har
ikkala shaharning iqtisodiy va siyosiy taraqqiyotidagi ba’zi bir xususiyatlar hamda madaniyat darajasi turlicha
bo’lganligi tufayli har ikki tizim bir-biridan tubdan farq qilar edi. Ammo ikkala davlatda ham quldorlik tuzumi hukmron
edi. Shuning uchun ham bu davlatlarda ijtimoiy tarbiya tizimi quldorlarning bolalari manfaatini ko’zlar edi.
Tarbiya ishlari davlat ixtiyorida bo’lib, uning asosiy maqsadi spartaliklarning bolalarini baquvvat, jismoniy sog’lom,
bardoshli, chiniqqan jangchilar qilib tarbiyalashdan iborat bo’lish bilan birga bo’lajak quldorlarni ham tarbiyalashni
nazarda tutar edi.
Spartaliklar bolalari 7 yoshgacha uyda yashar, keyin «agella» deb ataluvchi aloxida davlat tomonidan tashil
etilgan tarbiya muassasasiga joylashtirilar va 18 yoshga yetgunicha ularga ana shu muassasalarda ta’lim-tarbiya berilar
edi. Bu muassasalarning rahbarlari davlat tomonidan obro’li, taniqli kishilardan tayin qilinar edi. Bunday kishilar
«pedonom» deb atalib, butun tarbiyaviy ishga rahbarlik qilardi. Ayniqsa, o’smirlar tarbiyasiga alohida e’tibor beriladi.
Ular jismoniy sog’lom bo’lishi uchun turli mashqlar bilan chiniqtirilar, sovuqqa, ochlikka va chanqoqlikka chidashga,
og’riqqa bardosh berishga ham o’rganib borilardi. Ta’lim jarayonining asosiy qismini harbiy gimnastika mashqlari
egallar edi. Bu bilan yosh spartalilarni yugurishdan, sakrashdan, disk va nayza oat bilishdan, kurashish va qo’l bilan
jang qilish usullaridan saboq berilardi. Shuningdek, harbiy tusdagi maxsus o’yinlar ham o’rgatilardi. Spartaning kelajak
vorislari jismoniy baquvvat, hyech narsadan qo’rqmaydigan, botir jangchi, o’z vatanini, xalqini har qanday ofatdan
himoya qila oladigan bo’lib yetishardi.
Qadimgi Gresiyadagi tarbiyaviy ishlar shunisi bilan o’ziga xos ediki, unda bolani nafaqat jismoniy chiniqtirishgina
emas, balki ma’naviy tomondan ham barkamol bo’lishi nazarda tutilardi. Unda asosan bolalarga musiqa, ashula va diniy
raqslar ham o’rgatilgan. Bu mashg’ulotlarning mazmuni jangovor hamda harbiy tusda bo’lgan.
Qadimgi grek tarixchisi, faylasuf olimi Plutarx Sparta maktablaridagi ta’lim-tarbiya haqida gapirib shunday deydi:
«O’qish va yozish – bolalarga faqat ularning eng zaruri o’rgatilar edi, tarbiyaning qolgan qismi esa bitta maqsad: hyech
so’zsiz itoat qildirishni, chidamli bo’lishni va yengish ilmini o’rgatishni ko’zda tutadi».
Do'stlaringiz bilan baham: | 
