Guliston davlat universiteti «pedagogika va psixologiya»



Download 1,42 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/57
Sana16.01.2022
Hajmi1,42 Mb.
#379058
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   57
Bog'liq
Guliston davlat universiteti «pedagogika va psixologiya»

Yan  Amos  Komenskiy.

  Buyuk  chex  pedagogik  Ya.A.Komenskiy  1592  yil  28  mart  «Ugorskiy  Brod»  degan 

joyda  Moraviyada  tegirmonchi  oilasida  dunyoga  keladi.  Uning  oilasi  ruhoniy  «chex  qardoshlari»  jamoasiga  tegishli 

bo’lib,  o’zlarini  protestant  Yan  Gusning  davomchisi  deb  hisoblar  edilar.  U  o’rta  maktabni  tugatgach,  Gerbern 

universitetiga  (Germanida)  o’qishga  kiradi.  Uni  tugatgach  Geldelberg  univnrsitetida  leksiya  kursini  tinglaydi.  Bu 

universitetda o’sha davrda ilg’or professorlar ishlar edilar.  




 

1631  yil  o’qish  uchun  kitob  «Otkro’taya  dver  yazo’ka»  (Tillar  va  hamma  fanlarning  ochiq  eshigi)ni  yaratadi.  Bu 

asardan so’ng, Komenskiyning ko’p mamlakatlarda dong’i ketib ta’siri kuchayadi.  

1632  yili  Komenskiy  «Buyuk  didaktika»  degan  katta  pedagogik  asarni  tugatadi.  «Ona  maktabi»  degan  maktabgacha 

tarbiya  qo’llanmasi  asarini  bunyod  etadi.  «Ulug’  didaktika»  asarida  «pan,  sofiya  ideyasini»  (pan  grekcha  –  butun, 

hamma, sofiya – donolik, aqllilik) hamma narsani bilish hamma uchun bilim berish demakdir. 

Komenskiyning pandsofik ishi Angliyada qo’llab quvvatlanadi va 1641 yili Angliyaga keladi. Uni barcha mamlakatlar 

taklif  eta  boshlaydilar.  Shvesiyada  lotin  tili  darsligini  va  til  o’qitish  metodikasini  tuzadi.  1648  yilda  yana  ona  vatani 

Polshaning  Leshno  shahriga  qaytib  kelib,  o’qituvchilik  faoliyatini  davom  ettiradi.  U  Vengeriyada  maktablarni 

boshqaradi.  «Vidimo’y  mir  v  kartinkax»  ya’ni  «Hislar  vositasi  bilan  idrok  qilinadigan  narsalarning  sur’atlari»  degan 

asar yozib, o’qish ishini rasmlar bilan olib borishni ilgari suradi. 

Komenskiy  «Buyuk  didaktika»,  «Tillar  va  barcha  fanlarning  ochiq  eshigi»,  «Fizika»,  «Falakiyot»,  «Onalar  maktabi», 

«Lotin  tili  muqaddimasi»,  «Tillarning  eng  yangi  metodi»,  «O’yin  -  maktab»,  «Hislar  bilan  idrok  qilinadigan 

narsalarning suratlari», «Tinchlik farishtasi» kabi asarlarida o’zining muhim pedagogik g’oyalarini ifodalagan. 

«Buyuk didaktika» jahon pedagogikasining nodir asarlaridan biridir. Unda ta’lim nazariyasiga doir fikrlar bilan birga 

maktabgacha  va  maktab  yoshidagi  bolalarni  aqliy  va  axloqiy,  jismoniy  va  estetik  jihatdan  taribyalash  usullari  ham 

bayon  etilgan.  Barcha  o’g’il  va  qizlarga  ta’lim  berish  uchun  maktablar  ochish,  bolalarni  o’z  ona  tilida  o’qitish, 

tarbiyalash,  amaliy  hayotga  turmushga  tayyorlash,  xususiy  metodikalarni  takomillashtirish  masalalari  tahlil  qilingan. 

Shuningdek, ta’lim-tarbiyaning maqsadi, shart-sharoitlari, imkoniyatlari va amaliy ahamiyati ham keng o’rin olgan.  

«Buyuk didaktika» chex tilida yozilib, uning buyuk didaktika deb atalishi ham bejiz emas. Kitob unda tilga olingan va 

hal etilgan masalalarning ko’lami hamda ahamiyati jihatdan buyuk mumtoz asardir. 

Komenskiy  umrining  so’nggi  yillarini  xalqlar  o’rtasida  tinchlik  o’rnatish  uchun  xizmat  qilishga  bag’ishladi.  U  1667 

yilda  o’zining  «tinchlik  farishtasi»  nomli  asarini  yozdi.  Unda  davlatlar  o’rtasida  xayrihohlik  va  tinchlik  bo’lishi 

zarurligini bayon qildi va bunga erishishning muhim omillarini tavsiya etdi. 

Komenskiy 1670 yilda vafot etdi. 

Komenskiy ijodi pedagogika fanining rivojlanishida katta ahamiyat kasb etdi. Xususan, uning «Buyuk didaktika» nomli 

asari jahon tillariga, shu jumladan pedagogika fanlari doktori, professor M.Ochilov tomonidan o’zbek tiliga ham tarjima 

qilinib nashr etildi (1975).  

Ya.A.Komenskiy bolaning kamol topishini quyidagi davrlarga bo’ladi va shu davrga xos maktablarni ko’rsatadi:  

1.

 



Go’daklik davri – ona maktabi; 

2.

 



Bolalik davri – boshlang’ich maktab yoki ona tili xalq maktabi; 

3.

 



O’smirnlik davri – lotin maktabi yoki gimnaziya; 

4.

 



Yetuklik davri – akademiya va sayohat. 

Komenskiy maktablarning to’rt turini yilning to’rt fasliga o’xshatgan.  

Komenskiy o’quvchiga bilim berish bilan birga unda quyidagi sifatlarni tarkib toptirish zarurligini uqtirgan:  

1.

 



Ovqat yeganda ham, kiyinishda ham tozalikka rioya qilish; 

2.

 



Kattalarni hurmat qilish; 

3.

 



Buyruq va taqiqlarga so’zsiz va sidqidildan itoat etish; 

4.

 



Hamisha to’g’ri so’zlash, hyech qachon yolg’on gapirmaslik; 

5.

 



Adolatli bo’lish, egasining roziligisiz biror narsani olib ketmaslik, hyech kimga, hyech qachon yomonlik 

qilmaslik, hyech narsaga suqlanib qaramaslik; 

6.

 

Boshqalarni sevish, muhtojlikdan yordam so’ragan o’rtog’idan o’z narsasini ayamaslik. 



Komenskiyning  pedagogik  nazariyasida  ta’lim  o’qitish,  ya’ni  didaktika  katta  o’rin  egallaydi.  Uning  didaktikasida 

tabiiylik metodi asosiy rol o’ynab, bu metodning mohiyati, bolaning yoshini bilim hajmini, psixologik xususiyatlarini 

hisobga olib, darsni tabiat borlig’iga moslab o’tishdan iboratdir. «Buyuk didaktika»da didaktik prinsiplar berilib, dars 

jarayonida  o’qituvchi  qo’llashi  kerakligi  uqtiriladi.  Komenskiy  ko’rsatmalilik  prinsipini  nazariy  jihatdan  isbotlab, 

faqatgina  ko’rsatib  o’qitish  usuli  tariqasidagina  emas,  balki  barcha  sezgi  organlarini  narsa  va  hodisalarni  asosli  va 

yaxshi o’zlashtirib olishga jalb etish vositasi tariqasida keng ma’noda to’g’ri tushunadi. 

Ko’rsatmalilikni o’qitishning «oltin qoidasi» deb atadi. Ko’rsatmalilik prinsipida:  

a) bolaga real narsalarni ko’rsatish; 

b) dunyoni rasmlar orqali tushuntirish; 

v) narsalar modelini ko’rsatish; 

g) o’qituvchining so’zi kabi vositalar orqali ko’rsatishni uqtiradi. 

Komenskiy onglilik prinsipini o’qitishda ma’no-mazmunini tushunmay, og’zaki yodlashga qarshi chiqadi. 

U  ta’limning  tizimlilik  prinsipini  ham  ilgari  suradi.  O’qitilayotgan  material  o’quvchilarga  asosiy  qoidalar  tariqasida 

lunda  bayon  qilinishi  kerak.  O’qitishda  dalillardan  xulosalarga,  misollardan  qonunlarga  o’tish,  dalillar  va  misollarni 

qoidalar  tizimiga  solib,  umumlashtirib  berish  lozim,  aks  holda,  hodisalarning  tizimsiz  uyumi  hosil  bo’lib  qoladi. 

Konkretdan abstraktga, osondan qiyinga, umumiydan xususiyga o’tish kerak.  

Komenskiy  izchillik  prinsipida  kun,  oy,  yilga  vazifa  qo’yish  va  uni  amalga  oshirish  uchun  intilish  kerakligi  aytiladi. 

Bunda: a) aniq vaqtni belgilash, b) o’qishning bola yoshiga mos bo’lishi, v) material izchillik bilan o’rganilishi,  ya’ni 

bugungi material ertangi material bilan bog’lanishi va keyingi o’tiladigan materialga yo’l ochish kerak. 

Komenskiy  materialni  mustahkamlash,  asosli  o’zlashtirib  olishlariga  katta  ahamiyat  berib,  mustahkam  asos  vujudga 

keltirish, o’qitilayotgan narsalarni bir-biriga bog’lagan holda olib borish lozim deydi. 



 

10 


Download 1,42 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   57




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish