Guliston davlat universiteti kasbiy pedagogika fandan

3.O‘zbekistonda TASIS loyihasining faoliyati. 
O‘zbekistonda TASIS loyihasi doirasida ikki yil davomida o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi 
sohasidagi islohotlarga  ko‘mak beruvchi loyiha amalga oshirildi. Uning asosiy komponentlaridan 
biri  ijtimoiy  hamkorlikni  o‘quv  muassasasi  darajasida  ham,  mintaqaviy,  milliy  darajada  ham 
rivojlantirish edi. 
O‘tish  davrining  hozirgi  ijtimoiy-iqtisodiy  sharoitlarida  ijtimoiy  hamkorlik  tizimining 
shakllantirilishi  ancha  uzoq  davom  etuvchi  va  murakkab  jarayon  bo‘lib,  u  bir  qator  obyektiv  va 
subyektiv  sabablarga:  iqtisodiyotning  holatiga,  ijtimoiy  vaziyatga,  mintaqaviy  organlarning  unga 
qo‘shilish uchun tayyorgarligi, shuningdek, kasb- hunar kollejlari  rahbarlarining irodasi, istagi va 
imkoniyatlariga bog‘liq. Har bir muayyan vaziyatda ijtimoiy hamkorlik tizimini rivojlanishi uchun 
ko‘proq  yoki  kamroq  qulay  bo‘lgan  holat  yuzaga  kelishi  mumkin.  Mazkur  sohada  amalga 
oshirilayotgan  ko‘plab  loyihalar  o‘zlarining  asosiy  natijalari  sifatida  kasb-  hunar  kollejlariga  ish 
beruvchilar  va  boshqa  sheriklar  bilan  o‘zi  tashabbuslari  asosida  aloqalarni  yo‘lga  qo‘yishga  oid  
tavsiyalarni  taklif  qilayaptilar.  Bunda  o‘z  foaliyatini  bosqichma-bosqich  amalga  oshirish  taklif 
qilinayapti.  Jumladan,  quyidagi  bosqichlar  ajratib  ko‘rsatilmoqda  va  kasb-  hunar  kollejlariga 
quyidagi tavsiyalar berilyapti: 
I.  Tayyorgarlik  bosqichining  maqsadi-mehnat  bozori  bilan  o‘zaro  birgalikda  faoliyatning 
yangi  turlarining  zarurligini  anglab  yetish,  o‘z  salohiyatini  baholash,  ishlab  chiqarish  korxonalari  

---

 
127 
ehtiyojlarini tushinib yetish. Mazkur bosqichda kasb-hunar kollejining jamoasi quyidagi savollarga 
javob berishi zarur: 

 
  ijtimoiy  hamkorlik  tizimini  rivojlantirish  orqali  kasb-hunar  kollejining  qanday 
muammolarini hal etish mumkin? 

 
  ushbu o‘quv muassasasi uchun kimlar asosiy sherik bo‘la olishi mumkin? 

 
  kasb-hunar kollejining amaldagi salohiyati hamkorlikka nima bera oladi?  
Barcha  savollarga  javob  berish  uchun  amaldagi  salohiyatni    aniqlash  lozim.  Misol  uchun, 
o‘quv  muassasasi  qaysi  soha  uchun  mutaxassis  tayyorlasa,  iqtisodiyotning  o‘sha  sektorini  tadqiq 
etish,  qanday  korxonalar,  tashkilotlar,  kasaba  uyushmalarining    assosiasiyalari  bu  sohaning 
vakillari hisoblanishi, ushbu sektor mintaqa rivojlanishning strategik rejasida qanday o‘rin tutishi, 
qanday salohiyatga ega ekanligini o‘rganish lozim. 
Ta’lim  xizmatlari  bozorining  tegishli  segmentida  faoliyat  ko‘rsatayotgan  ta’lim 
muassasalari  haqidagi  ma’lumotlar  ham  tahlil  uchun  muhim  baza  bo‘la  oladi.  Kasb-hunar 
ta’limining  turli  darajalarda  mavjud  kasb-hunar  ta’limi  standartlari  va  malakaviy  tavsifnomalar 
haqida to‘liq axborotga ega bo‘lishga intilish zarur. 
Ammo  birinchi  bosqichning  eng  muhim  vazifasi  kasb-hunar  kolleji  butun  jamoasining 
ijtimoiy  sheriklarning turli toifalari bilan hamkorlikning barqaror tizimini  shakllantirish bo‘yicha 
murakkab va mashaqqatli ishni bajarish zarurligiga bo‘lgan yuksak motivasiyasiga erishishdir. Bu 
jarayon qaror topgan psixologik qoliplarning sindirilishi bilan tavsiflanadi. 
II. Tashkiliy bosqichning maqsadi - ijtimoiy sheriklar bilan barqaror aloqalarni o‘rnatishdir. 
Uning doirasida hamkorlik haqidagi shartnomalar tayyorlanadi, ijtimoiy sheriklarning turli toifalari 
bilan  hamkorlik  texnologiyasi  ishlab  chiqiladi.  Shu  tariqa  ijtimoiy  hamkorlikning  kelajakdagi 
tizimi tashkil etuvchilari shakllantiriladi.  
Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, kasb-hunar kollejlari hamma  vaqt ham ish beruvchilar bilan 
muvaffaqiyatli  aloqalar  o‘rnatishga  erisha  olmaydilar.  Bu  hol  obyektiv  va  subyektiv  sabablar  
tufayli  ham  yuz  beradi.  Juda  ko‘p  hollarda  bu  o‘zaro  manfaatlarning  mavjud  emasligi,  ammo 
undan  ham  ko‘proq-muayyan  kommunikasiya  ko‘nikmalarining  yo‘qligi,  kasb-hunar  kollejlari 
vakilining  muzokaralar  jarayonini  to‘g‘ri  tashkil  eta  olmasligi,  uchrashuvga  tayyorgarlik  ko‘ra 
olmasligi  tufayli  o‘zaro  manfaatlarni  topishga  no‘noqlik  qilishidir.  Shu  sababli  har  bir  ijtimoiy 
hamkorga qilinadigan tashrifga puxta tayyorgarlik ko‘rish lozim 
II-bosqichning eng muhim yo‘nalishlaridan biri mehnat bozorini baholashdir.  Kasb- hunar 
kollejlarining vakillari ushbu faoliyatni turli axborot manbalaridan, shu jumladan, davlat va idora 
statistikasidan, (Davlat statistika qo‘mitasi, bandlik xizmati, ta’lim boshqaruvi organining statistika 
bo‘limi  va  boshqalar),  tadqiqot  markazlarining  sharhlari  va    materiallaridan,  o‘z  tadqiqotlari  va 
so‘rovlari natijalaridan foydalangan holda amalga oshirishlari lozim.  
Ish beruvchilarning malakaviy talablarini, bitiruvchilarning bilim va malakalarining mehnat 
bozori ehtiyojlariga mos kelishi darajasini baholashni kasb-hunar kolleji eng oddiy ijtimoiy usullar 
va  metodlardan  foydalanib  (anketa  tarqatish,  intervyu  olish)  o‘tkazishi  mumkin.  Bunday  holda 
tahlil obyektlari (so‘raluvchilar) quyidagilar bo‘ladi: 

 
ish  beruvchilar-tarmoq  korxonalarining  tipik  vakillari  (mutaxassis  ega  bo‘lishi  talab 
qilingan bilim, malaka va shaxsiy fazilatlarning ro‘yxatini aniqlash va tuzish uchun): 

 
ish  beruvchilar,  o‘quvchilar  amaliyot  o‘tayotgan  ishlab  chiqarish  obyektlari  xodimlari 
(muassasada olinayotgan malaka va ko‘nikmalarning ish beruvchilarning aniq-ravshan talablariga 
mos kelishini baholash uchun):  

 
amaliyot  o‘tayotgan  o‘quvchilar  (o‘quvchilarning    mehnat  funsiyalarini  bajarishga 
tayyorlik darajasini  aniqlash uchun); 

 
 ta’lim  muassasalarining  bitiruvchilari  (kasb-hunar  tayyorgarligining  sifatini,  uning 
mehnat bozori talablariga muvofiqligini aniqlash uchun); 

---

 
128 

 
 o‘qituvchilar  (mutaxassislar  tayyorlash  darajasini  qo‘shimcha  ravishda  baholash 
uchun). 
Ijtimoiy hamkorlik tizimini shakllantirishning II-bosqichini muvaffaqiyatli amalga oshirish, 
odatda, quyidagi natijalarni beradi: 

 
 ijtimoiy  hamkorlarning  turli 
toifalari bilan imzolangan hamkorlik haqidagi shartnomalar, o‘quvchilarning amaliyotni o‘tashlari 
haqida  bitiruvchilarning  ishga  joylashishlari  haqida,  o‘quv-uslubiy  hujjatlar  ekspertizasi  haqida, 
uzluksiz ta’lim haqida, pedagogik kadrlar stajirovkasi va boshqalar  haqida. 

 
mehnat  bozoridagi  ahvol,  uning 
miqdoriy va sifat  ko‘rsatgichlari, qiziqtirayotgan kasblar bo‘yicha  malakaviy talabning tuzilmasi 
haqidagi statistik va tahliliy materiallar. 
II-bosqichning  asosiy  yakuni  ijtimoiy  hamkorlikning  bo‘lajak  tizimining  asosiy  tuzilma 
hosil qiluvchi tarkibiy qismlarini ajratib olish lozim.  
III.  Tizim  hosil  qiluvchi  bosqichning  maqsadi  -  ijtimoiy  hamkorlikning  mavjud  va 
yaratilayotgan  ayrim  tarkibiy  qismlarini  tizimga  birlashtirishdir.  Sheriklar  bilan  o‘zaro  hamkorlik 
doimiy  va  barqaror  bo‘lib  qoladi.  Ish  beruvchilar  bilan  aloqalarni  saqlash  va  olib  borish  ta’lim 
muassasasi    xodimlarining  eng  muhim  funksional  majburiyatlari  sirasiga  kiradi.  Buning  uchun 
mansab  yo‘riqnomalariga  aniqliklar  kiritiladi,  ijtimoiy  hamkorlik  bo‘yicha  tadbirlar  kasb-hunar 
kollejining  ish  rejasiga  kiritiladi.  Ta’lim  muassasasi  faoliyatining  asosiy  yo‘nalishlaridan  biri 
ijtimoiy  hamkorlikning  tashkiliy  tuzilmalarini–mazkur  jarayonning  barcha  ishtirokchilarini 
birlashtiruvchi,  ular  orasidagi  munosabatlarni  tartibga  soluvchi  doimiy  faoliyat  ko‘rsatuvchi 
kengashlarni shakllantirishdan iboratdir. 
Kasb-hunar  kollejlari,  ishlab  chiqarish  korxonalari,  kasaba  uyushmalari,  ta’limning 
boshqaruvi  organlari,  bandlik  xizmati  vakillarini  o‘z  ichiga  oluvchi  Maslahat  Kengashlari  bunga 
misol  bo‘lib  xizmat  qilishi  mumkin.  Kengashlar  ishini  tartibga  soluvchi  hujjatlar  (qoidalar, 
nizomlar)  tayyorlanadi  va  tasdiqlanadi,  uning  barcha  a’zolarining  manfaatlarini  hisobga  oluvchi 
ish  tartibi  belgilanadi  (masalan,  o‘quv  rejalarining  ishlab  chiqarish  korxonalari    vakillari  bilan 
kelishilgan holda tuzilishi, o‘qituvchilar va o‘quvchilar stajirovkasi rejalari). 
Shunday  qilib,  ijtimoiy  hamkorlik  tizimi  shakllanishining  III-bosqichida  kasb-hunar 
kollejining barcha manfaatdor tomonlar bilan o‘zaro hamkorligi texnologik darajaga olib chiqiladi. 
O‘quv muassasasi darajasida ijtimoiy hamkorlik texnologiyalari shakllantiriladi. 
So‘nggi  bosqichda  erishilgan  natijalar  doimiy  ravishda  mustahkamlash  va  qo‘llab-
quvvatlashni  talab  qiladi,  chunki  ko‘p  sonli  ijtimoiy-iqtisodiy  omillar  hali  mazkur  tizimning 
barqarorligiga  xizmat  qilmaydi.  Ijtimoiy  hamkorlikning  meyoriy  bazasining  mavjud  emasligi  esa 
ijtimoiy rivojlanishni boshqarishdagi subyektiv asoslarga bog‘liq qilib qo‘yadi. 
Kasb-hunar  kollejining  ijtimoiy  hamkorlar  bilan  ishining  samaradorligi  va  natija  berishi 
eng  avvalo,  yuqori  malakali  mutaxassislar  tayyorlashdan  iborat  bo‘lgan  o‘z  manfaatlarini  amalga 
oshirish darajasi bilan  belgilanadi. Bugungi kunda kasb-hunar kollejining asosiy ijtimoiy vazifasi 
mehnat bozrida talab qilingan bitiruvchilarni tayyorlashdir. Demak, kasb-hunar kollejining ijtimoiy 
hamkorlar  bilan  olib  borayotgan  ishining    samaradorligini  faqat  ana  shu  ish  boshlangan  vaqtdan 
keyin  muayyan  davr  o‘tgandan  so‘ng,  aniqrog‘i  o‘quv  muassasasida  shakllangan  ijtimoiy 
hamkorlik  tizimi  sharoitlarida  ta’lim  olgan  bitiruvchilar  mehnat  bozriga  chiqib,  muayyan  muddat 
ishlaganidan  so‘ng  baholash  mumkin.  Shu  sababli  boshlang‘ich  bosqichda  faqat  mazkur 
yo‘nalishdagi oraliq natijalar haqida gapirish mumkin. 
Kasb-hunar kollejining ijtimoiy hamkorlik sohasidagi ishning natijasi va samaradorligining 
indiktorlari sifatida quyidagi ko‘rsatkichlar xizmat qilishi mumkin: 

 
bitiruvchilarning mehnat bozorida talab qilinishi. Ishga joylashishning aniq-ravshan 
foizlari haqida gapirishi ancha qiyin, chunki mehnat bozoridagi vaziyat juda o‘zgaruvchan va ko‘p 
omillarga  bog‘liq.  Shunga  qaramay,  masalan,  ta’lim  muassasasining  yangi  sheriklik  aloqalari 

---

 
129 
o‘rnatishi bo‘yicha ish boshlangan paytidan boshlab o‘tgan davr mabaynida bitiruvchilarning ishga 
joylashish  ko‘rsatkichlari  dinamikasi  bo‘yicha  ijtimoiy  hamkorlikning  mutaxassislar  tayyorlash 
sifatiga ta’siriga qandaydir baholar berish mumkin; 

 
kasb-hunar kollejining ta’lim xizmatlari bozorida talab qilinishi va sh.k. 
Ijtimoiy  hamkorlik  tizimi  ishining  samaradorligiga  mazkur  o‘quv  muassasasi  ishlayotgan 
ta’lim xizmatlari bozori segmentining kengayib borayotganligiga qarab baho berish  mumkin. Bu 
o‘rinda  so‘z  o‘quvchilar  kontingentining  ko‘payishi,  qo‘shimcha  tarzda  turli  toifadagi 
tinglovchilarning-talabalar  va  o‘quvchilardan  tortib  ishsizlargacha  va  kasb-hunar  bo‘yicha  qayta 
tayyorlovdan  o‘tishga  intilayotgan  aholigacha  jalb  etish  haqida  boradi.  Tabiiyki,  turli  ta’lim 
dasturlari  milliy  va  mitaqaviy  ta’lim  muassasa  va  bandlik  xizmatlari  byudjetlaridan  tortib  to 
fuqarolarning shaxsiy mablag‘larigacha turli moliyalashtirish manbalariga ega bo‘lishlari mumkin. 

 
Har  xil  turdagi  ta’lim  xizmatlarini  amalga  oshirish  hisobiga  byujetdan  tashqari 
moliyalashtirishning amalga oshirilishi. 
Turli  toifadagi  ijtimoiy  hamkorlarning  vakillari  bilan  shartnomalarning  mavjudligi  kasb-
hunar  kolleji  ishining  samaradorlik  ko‘rsatkichlaridan  biri  sifatida  xizmat  qilishi  mumkin. 
Tabiiyki, shartnomaviy munosabatlar amaliy xususiyatini baholash mumkin bo‘lishi uchun bunday 
ko‘rsatkich  boshqa  indikatorlar  bilan  bir  majmuada  qaralishi  lozim.  Bunday  shartnomalarga 
quyidagi bitimlar kiradi: 

 
o‘quvchilarga amaliy bilim berish; 

 
 o‘quv muassasasi xodimlarining ishlab chiqarish korxonalarida malaka oshirishi; 

 
bitiruvchilarni ishga joylashtirilishi; 

 
o‘quv-uslubiy va o‘quv-tarbiyaviy  ishlar sohasida hamkorlik; 

 
 ijtimoiy hamkorlar ishtirokida o‘qituvchilar attestasiyasi; 

 
uzluksiz ta’lim va hakozo. 
Kasb-hunar  kollejining  hisobot-rejalashtirish  va  meyoriy  xujjatlarida  ijtimoiy  hamkorlik 
bo‘yicha tadbirlarning mavjudligi. Agar kasb-hunar kollejida ijtimoiy hamkorlikni yo‘lga qo‘yish 
borasidagi ishlar hujjatlarda qayd etib qo‘yilsa, bu yo‘nalishdagi faoliyat ancha tezroq boradi. 
Aks  holda  mehnat  bozorini  baholash,  o‘qituvchilar  stajirovkasini  tashkil  etish,    ishlab 
chiqarish  korxonalari  vakillarining  attestasiyaning  har  xil  turlarida  ishtirok  etishi  va  boshqalar 
oddiy istaklarga aylanib qolishi yoki izchil xususiyatga ega bo‘lmay tarqoq lavhalar tarzida amalga 
oshirilishi mumkin.