Guliston davlat universiteti kafedra "iqtisodiyot" soliq va soliqqa tortish

Nazorat savollari: 
1.  Mahalliy yig‗im deganda nimani tushunasiz? 
2.  Ayrim  turdagi  tovarlar  bilan  chakana  savdo  qilish    va  ayrim  turdagi  xizmatlarni 
ko‗rsatish huquqi uchun yig‗im soliq kodeksining qaysi moddasiga tegishli? 
 
3-asosiy savol bayoni: 
Davlat byudjeti soliqsiz daromadlarining zarurligi va mohiyati. 
Davlat byudjetining soliqsiz daromadlari tarkibiga davlatga tegishli mulklarni sotishdan 
va  xususiylashtirishdan  kelgan  daromadlar,  tashqi  iqtisodiy  faoliyatdan  kelgan  daromadlar, 
xorijiy  davlatlardan  olingan  moliyaviy  yordamlar  va  davlatning  maxsus  maqsadli  byudjet 
jamg‗armalari kiradi. 
O‘zbekiston  Respublikasining  ―Byudjet  tizimi  to‗g‗risida‖gi  qonuniga  muvofiq  davlat 
byudjetining  soliqsiz  daromadlariga  yuridik  va  jismoniy  shaxslardan,  shuningdek,  chet 
davlatlardan  kelgan  qaytarilmaydigan  pul  tushumlari,  rezident  –  yuridik  shaxslarga  va  chet 
davlatlarga berilgan byudjet ssudalarini qaytarish hisobiga tushadigan to‗lovlar va davlatning 
moliyaviy  va  boshqa  aktivlarining  joylashtirilishi,  foydalanishga  berilishi  va  sotilishidan 
olingan  daromadlar  kiritilgan.
25
  Ushbu  qonunda  soliqsiz  daromadlarning  yoki  soliqdan 
tashqari to‗lovlarning uch asosiy turi e‘tirof etilgan. 
Rossiya  Federatsiyasida  yuqorida  qayd  etilgan  uchta  asosiy  daromad  turidan  tashqari, 
Federal  yo‗l  jamg‗armasining  mablag‗lari,  markazlashgan  ijtimoiy  rivojlantirish 
jamg‗armasining mablag‗lari ham byudjetning soliqsiz daromadlari tarkibiga kiritilgan. 
Davlatning  maxsus  maqsadli  jamg‗armalari  pul  mablag‗larini  soliqsiz  daromadlar 
tarkibiga kiritish maqsadga muvofiq bo‗lmaydi. Buning sababi shundaki, birinchidan, mazkur 
jamg‗armalarga qilingan ajratmalar soliq xarakteriga ega bo‗lib, bunda soliq to‗lovchilar bilan 
davlat o‗rtasida tovar-pul munosabatlari mavjud emas; ikkinchidan, maqsadli jamg‗armalarga 
qilingan  ajratmalar  soliqlarga  xos  bo‗lgan  muhim  xususiyatga,  ya‗ni  to‗lovni  amalga 
oshirishda sub‗ektlar mulk shaklining o‗zgarishi xususiyatiga egadir. 
Soliqqa  kirmaydigan,  ya‗ni  soliqsiz  daromadlarning  ko‗pchiligi  doimiy,  qat‘iy 
belgilangan stavkada undiriladigan xazina (byudjet) daromadlari ko‗rinishiga ega bo‗lmaydi. 
Byudjetning  soliqsiz  daromadlari  qat‘iy  rejalashtirilmasligi  kerak,  lekin  amaliyotda  ko‗p 
hollarda ular, odatda ilgarigi yildagi tushumlar darajasida rejalashtiriladi. Soliqsiz daromadlar 
soliq  daromadlari  kabi  O‘zbekiston  Respublikasining  vakillik  organlari  tomonidan  jismoniy 
va  yuridik  shaxslar  uchun  joriy  qilinadi.    Soliqsiz  daromadlar  ham  majburiy,  ham  ixtiyoriy 
shakllarda bo‗lishi mumkin.