Guliston davlat universiteti jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat kafedrasi jismoniy tarbiya gigiyenasi va sportning tibbiy fiziologik asoslari

Nazorat savollari
1. Nafas chiqarilganda bir kecha kunduzda organizmdan qancha suv bug’lanadi?
2. Bir gramm suvning bug’lanishi kancha kilokaloriyani talab qiladi?
3. Xonalarda xavoning nisbiy namligi kancha bo’lishi kerak?


Foydalanilgan adabiyotlar
1. Dubrovskiy V.I – «Valeologiya»: Sog’lom turmush tarzi, M. Retorika – Flinta, 1999 y
2. Ismailov M.N - «Bolalar va o’smirlar gigienasi»Toshkent,Ibn Sino, 1994 y
3. Sharipova D.D, Yuldashev. F - Abu Ali Ibn Sino sog’lom turmush tarzi haqida. «Sog’lom avlod uchun », Toshkent, 1996 y
4. Yunusova Yu.M. Osnovo’ metodiki fizicheskoy kulturo’. Tashkent 2005 g.
5. Sh.Otaboev, E.Sattorov, M.Melieva “Ekogigiena, jismoniy tarbiya, sport va salomatlikning tibbiy-psixologik asoslari” toshkent 2009 y
6. Zimkin N.V – fiziologicheskie osnovo’ fizicheskoy kulturo’ i sporta 1995 g
7.Azimov I.G, Sobitov Sh - «Sport fiziologiyasi», Toshkent , 1993 y
8. I. G’. Azimov Jismoniy tarbiya yosh fiziologiyasi. Tosh-1994 y


5. Mavzu. Iqlim va unga moslashuv


R E J A :
1. Chiniqish .
2. Sovuqda chiniqish
3. Havoda chiniqishni rizojlantirish
4. Suvda va Quyosh nurida chiniqishni normallashtirish


Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar: chiniqish, suvda chiniqish, xavoda chiniqish, quyosh nurida chiniqishlar.


Identiv o’quv maqsadi:
1. Chiniqish to’g’risida ma’lumotga ega.
2. Chiniqishning usullari vositalari to’g’risida tushunchaga ega.
3. Talabalar organizmga chiniqishning ijobiy tomonlarini biladi.


1-savolning bayoni: Chiniqish deganda, organizmning iqlim omillari ( sovuq, issiq, siirak havo, qussh radiatsiyasi) ta’siriga chidamliligini oshirish tushuniladi. Bunday chidam-lilikka sistemaga solib, aniq maksadni ko’zlab o’tka-zilgan tadbirlar natijasida zrishiladi.
Chiniqishni professional (ishlab chiqarish) maqsad-da (masalan, shnmol, janub, tog’ sharoitlarida) muayyan iqlimga moslashgan holda ishlash uchun tayyorgarlik ko’-rish, umumiy salomatlikni mustaxkamlash maqsadida (ish qobiliyatini oshirish va kasalliklarga chidamlilik-ni mustahkamlash) xamda sport sox_asida ish qobiliya-tini yaxshilash uchun amalga oshiriladi.,
Salomatlikni mustahkamlash uchun sovukda chitsikish eng samarali tadbirlardan biri hisoblanadi. Quyosh nurida chiniqish tadbiridan ham keng foydalaniladi.
Siyrak havo (gipoksiya) bilan chiniqish ancha kamroq tarqalgan tadbirlardandir. Chiniqishning (sovuqda, gipoksiya bilan) sog’lom-lashtiruvchi ta’sir mexakizmi to’qimalarga ta’sir qi-lishi jihatidan jismoniy trenirovkalarning ta’sir mexanizmiga teng keladi. Ushbu uch omil (sovuq, gipok-G’ skya, jismoniy nagruzka) larning ta’siri turli yo l-7' lar bilan ATF hamda kreatinfosfat etishmasligiga va fosforlashtirish potentsialining ko’payishiga olib keladiki, buning natijasida mitoxondriy ishlab chi-qarish, ya’ni xujayralarDagi energetika manbalari-ning ko’payishiga sabab bo’ladigan to’qimalarning gene-tik apparati aktivlashib ketadi. Hujayralarning energiya quvvati (mitoxondriylar quvvati) o’sib boradi, to’qimalar massasining har qaysi birligiga ATF ish-lab chiqarnsh ko’payadi, uning etishmasligiga chek qo’yi-ladi, binobarin, sovuqqa, gipoksiyaga va nasruzkaga nis-batan moslashuv — adaptatsiya rivojlanadi.