Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

C.Predikativ, atributiv, relyativ

D.Nopredikativ, atributiv, relyativ.

6-ilova
FSMU texnologiyasi


Jadvalni to‘ldiring
1-guruh

Savol	Atributiv munosabat va unga misollar?
(F) Fikringizni bayon eting
(S) Fikringiz bayoniga sabab ko‘rsating
(M) Ko‘rsatgan sababingizni isbotlovchi dalil keltiring
(U) Fikringizni umumlashti-ring

2-guruh

Savol	Relyativ munosabat va unga misollar
(F) Fikringizni bayon eting
(S) Fikringiz bayoniga sabab ko‘rsating
(M) Ko‘rsatgan sababingizni isbotlovchi dalil keltiring
(U) Fikringizni umumlashti-ring

7-ilova

 Uyga vazifa. Badiiy asardan 4ta gapni sxematik tahlil qiling. Sintaktik munosabatlarni ko‘rsating.

2 – amaliy mashg‘ulot.
2-mavzu: Tobe aloqa turlari. Moslashuv, boshqaruv, bitishuv
1.Sintaktik aloqa va uning turlari
2.Tenglanish: ochiq va yopiq tenglanish.
3.Tobelanish va uning turlari: Moslashuv, boshqaruv, bitishuv

O‘quv mashg‘uloti maqsadi: Sintaktik aloqa haqida umumiy ma’lumot, sintaktik munosabatdan farqlash, uning turlari: tenglanish va tobelanish, tobe aloqa turlari: moslashuv, boshqaruv, bitishuvni bir-biridan farqlash, gapdagi tobe aloqa turlarini tahlil qilish

O‘quv faoliyati natijalari:
Sintaktik aloqa va uning turlari haqida ma’lumot savollar asosida takrorlaydi.
Tenglanish: ochiq va yopiq tenglanishga doir mashqlar ishlaydi.
Tobelanish va uning turlari: moslashuv, boshqaruv, bitishuv aloqalari bo‘yicha tahlil qiladi.

 1- topshiriq. Savollarga javob bering.

1. Tenglanish va uning xususiyatlari, turlarini izohlang.
2. Ochiq tenglanish nima?
3. Yopiq tenglanish nima?
4. Tobe aloqa qanday birliklarni hosil qiladi?
5. Moslashuv aloqasi qanday sintaktik munosabatlar hosil qiladi?
6. Boshqaruv nima?
7. Bitishuv nima?
8. Tobelanishda hokim va tobe qismlar qanday farqlanadi?

 2-topshiriq. Mashqda berilgan gaplardagi teng va tobe aloqalarni va ularning turlarini aniqlang.

1. Til do‘stlik va hamjihatlikni qaror toptirishning eng qulay vositasidir. (E.Rot.) 2. Tonggi salqin o‘rnini asta iliq shabada tafti egallay boshladi. (J.Abd) 3. Jimjit kechada ark darvozasining g‘iyqillab ochilgani uzoqlarga eshitildi. (P.Q) 4. Mavlono Fazliddin bahor kirganini, qal’a ichidagi bog‘chalarda bodom va o‘rik gullaganini esladi. (P.Q) 5. Samarqanddan chiqayotganda vujudini zilday bosib yotgan g‘am-g‘ussalar endi asta-sekin tarqab ketayotganday tuyuldi. (P.Q). 6. Navoiy turli shoirlarning turli-tuman asarlaridan o‘n minglarcha baytni yod bilar edi. (O.) 7. Kipriklarim ikki saf bo‘lib Bir-biridan yashaydi yiroq. (E.V). 8. Dalaga yoyilgan otlarning kishnashlari, yigitlarning qo‘shiqlari quloqlarda endi boshqacha yangraydi. (O.) 9. Dala bag‘rini baxmal ko‘rpa kabi qoplab olgan bo‘z o‘tlar kundan-kun bo‘y cho‘zadi, gullaydi. 10. Ahmad Tanbal Andijon etagida bo‘lgan jangda shikast egandan keyin qo‘rg‘onga kirib bekindi. (P.Q).

 3-topshiriq. Berilgan gaplardagi sintaktik birliklarni ajrating va sintaktik aloqa vositalarini ko‘rsating.

1. Kitobxon bilan har qanday uchrashuv yozuvchining mas’uliyat hissini oshiradi. (As. M). 2. Jonajon tabiat go‘zalligini ko‘ra bilish, unga hurmat va muhabbat hissi bolalikdan tarbiyalanishi kerak. (As M.) 3. Tuproq ko‘chalardan chopgan bolalik Yillar changi ichra asta yo‘qoldi. (E.B.) 4. Muzaffarning lo‘ppi yuzidagi achinish alomati xushnud tabassum bilan almashdi. (O.Yo). 5. Ko‘klamda Nafisadan durustgina dashnom eshitgandan buyon u hayot haqida boshqacharoq, chuqurroq o‘ylaydigan bo‘lib qoldi. (H.G‘). 6. Uning g‘amdan ado bo‘lgan yuragiga quloq solgan kishi shunday nido eshitardi. (S.A). 7. Yo‘l-yo‘lakay u Nizomjon haqida, alam o‘tida qolgan Dildor haqida o‘ylab borardi. (C.A.)

 4- topshiriq. Mavzuga oid testlarning javobini toping.

1. 
   Qaysi qatorda so‘z birikmasi berilgan ?
   

1. 
   Qilichdan o‘tkir, juda muhim
   
2. 
   Vatan farzandlari, bodom qovoq
   
3. 
   Hammaga manzur, bilim yurti
   
4. 
   Toshdan qattiq, vatan farzandlari
   

2. 
   SifatQot shaklidagi birikuvlarda quyidagi vositalardan qaysi biridan deyarli foydalanilmaydi? 1)kelishik qo‘shimchalaridan; 2) ko‘makchilardan; 3) ohangdan; 4)so‘z tartibidan.
   

1. 
   1,2
   
2. 
   2,3
   
3. 
   3,4
   
4. 
   1,3
   

3. 
   Qaysi birikmalarda tobe so‘z sifat bilan ifodalangan?
   

1. 
   Ishonchli do‘st, oq kabutar, qizargan olma
   
2. 
   Do‘stona munosabat, g‘oyat qiziqarli, o‘zbekcha nutq
   
3. 
   Hovlining o‘rtasi, qushning qanoti, do‘stning maktubi
   
4. 
   Qiziqarli suhbat, beqiyos o‘lka, katta qishloq
   

4. 
   Husan esa tabiatan tirishqoq va dadil ekan. U qunt bilan ishlabdi, hayotni diqqat bilan o‘rganibdi, oqilona harakat qilibdi. Ushbu matndagi aniqlovchili birikmalarni hosil qiluvchi tobe so‘zlar qaysi qatorda to‘g‘ri berilgan?
   

1. 
   tirishqoq, dadil
   
2. 
   qunt bilan, diqqat bilan, oqilona
   
3. 
   qunt bilan, diqqat bilan
   
4. 
   to‘g‘ri javob berilmagan
   

5. 
   Ko‘makchili boshqaruv qatnashgan gapni toping.
   

1. 
   Bu tepalikka chiqish orqada qolgan yo‘lning azobidan ham ortiqroq bo‘ldi.
   
2. 
   Qizim, bunaqa yigitdan sovchi bir marta keladi.
   
3. 
   Ota yuz-qo‘llarini yuvgandan so‘ng sal nariga borib o‘tirdi.
   
4. 
   O‘quvchi bolalarga, yigit va qizlarga atab yozilgan qo‘shiqlar ko‘p.
   

6. 
   Qaysi qatordagi boshqaruv aloqasida grammatik vosita shaklan ifodalanmagan?
   

1. 
   tog‘ balandligi
   
2. 
   kutubxonaga bormoq
   
3. 
   bug‘doy o‘rmoq
   
4. 
   tog‘ balandligi, bug‘doy o‘rmoq
   

7. 
   Qaysi birikmalarda bosh so‘z ravish bilan ifodalangan?
   

A.Asalday shirin, buyumlarning barchasi
B.Tez borgan, suvda suzib
C.Qorday oppoq, yugirishda birinchi
D.Hammadan ko‘p, tovushdan tez

9. 
   Yosh hunarmand o‘z kasbiga, uyiga, bola-chaqasiga, do‘koniga ega bo‘libdi, oilasi, farzandlari bilan tinch yashay boshlabdi. Ushbu gapda nechta boshqaruvli birikma bor?
   

A)2 ta B)3 ta C)4 ta D)5 ta

9. 
   Yosh hunarmand o‘z kasbiga, uyiga, bola-chaqasiga, do‘koniga ega bo‘libdi, oilasi, farzandlari bilan tinch yashay boshlabdi. Ushbu gapda nechta bitishuvli aniqlovchili birikma bor?
   

A)1 ta B)2 ta C)3 ta D)4 ta

11. 
    Bitishuv yo‘li bilan hosil bo‘lgan so‘z birikmasini aniqlang.
    

A.bolalar haqida g‘amxo‘rlik B) maktab hovlisi
C) qaytadan yozmoq D.gapirishga oson

11. 
    So‘z birikmalarida ergash so‘z ravish yoki sifatlar bilan ifodalansa, ular bosh so‘zga asosan qanday yo‘l bilan birikadi?
    

A.moslashuv yo‘li bilan B) bitishuv yo‘li bilan C) boshqaruv yo‘li bilan D.bitishuv yoki boshqaruv yo‘li bilan

11. 
    Qaysi qatordagi gapda atributiv birikma mavjud?
    

A.Kiborlarga xos bir xonadonga kelib qolganimni tez payqadim.
B.Sihat tilasang ko‘p yema.
C.Men kechqurunlari buvimga gazeta o‘qib beraman.
D.Majlisda direktorimiz intizom haqida kuyinib gapirdi.

11. 
    Ko‘makchili boshqaruv qatnashgan gapni toping.
    

A.Bu tepalikka chiqish orqada qolgan yo‘lning azobidan ham ortiqroq bo‘ldi.
B.Qizim, bunaqa yigitdan sovchi bir marta keladi.
C.Ota yuz-qo‘llarini yuvgandan so‘ng sal nariga borib o‘tirdi.
D.O‘quvchi bolalarga, yigit va qizlarga atab yozilgan qo‘shiqlar ko‘p

11. 
    Bizning ajdodlarimiz hamisha mana shu zaminda tinch yashaganlar. Ushbu gapda nechta so‘z birikmasi bor?
    

A. 6 B)  3 C)  4 D. 5

7-ilova
FSMU texnologiyasi