Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

Muhokama uchun savollar:
1.1.1. So’z birikmasi qaysi tomonlariga ko’ra tasnif qilinadi?
1.2.1.So’z birikmasi tuzilishiga ko’ra necha turga bo’linadi?
1.3.1. Sodda so’z birikmasining necha xil ko’rinishi bor?
1.4.1. Murakkab so’z birikmasi qanday hosil bo’ladi?
So’z birikmasining hokim komponenti turli so’z turkumlari bilan ifodalanadi. Masalan: Sifat: hammadan chiroyli, otdan past. Son: uchdan biri, ikkitadan bitasi. Ot: qiziqarli kitob, obro’li o’qituvchi. Olmosh: tergaydigan hech kimim, mening nimam. Fe’l: Toshkentda o’qigan, kulib gapirmoq. Ravish: Tovushdan tez, o’ntadan ko’p. Undov so’z: jangchilarimizning “ura” si. Taqlidiy so’z: yuragimning “duk-duk”i, aravalarning taqir-tuqiri. Biroq bo’lar so’z birikmalarining hokim komponentning ifodalanishiga ko’ra bir turi sifatida ajratilmaydi. Ular umumlashtirilib, asosan ikki guruhga ajratiladi:

1. 
   Otli so’z birikmalari.
   
2. 
   2. Fe’lli so’z birikmalari.
   

OTLI SO’Z BIRIKMALARI
Bosh so’zi shaxsli fe’l formasi va ravishdosh, sifatdosh shakllaridan boshqa so’zlar bilan ifodalangan so’z birikmalari otli so’z birikmalari hisoblanadi. Demak, otli so’z birikmalari keng ma’noda bo’lib,komponen-ti ot, sifat, son, olmosh, ravish, harakat nomi, undov, taklidiy so’zlar bilan ifodalangan juda ko’p so’z birik-malarini o’z ichiga oladi. Bu erda ko’rinib turibdiki, hatto fe’lning harakat nomi shakli hokim komponent bo’lib kelgan so’z birikmasi ham otli birikma doirasiga kiradi. Bunda uning otga yaqin turishi-harakatning nomi ekanligi hisobga olingan. Otli so’z birikmalari komponentlari o’zaro bitishuv, boshqaruv, moslashuv usullari bilan bog’lanadi .
BITIShUVLI OTLI BIRIKMALAR
Bitishuvli otli birikmalarning quyidagi tiplari bor:

1. 
   Ot-ot. Bu ikki otning qo’shimchasiz tobe bog’lanishidir. Bunda birinchi kelgan ot aniqlovchi, ikkinchisi aniqlanmish bo’ladi. Masalan: qo’ng’iroq ovoz, otash yurak, shoir tabiat, shamol tegirmon, o’rik domla kabi.
   
2. 
   Olmosh-ot. Odatda, so’roq, ko’rsatish, belgilash olmoshlari otga bitishuv orqali bog’lanadi : o’sha bodomzor, qaysi gap, har bir kishi, barcha odam kabi.
   
3. 
   Son-ot: yigirmatadan qalam, o’n beshinchi qavat, to’rt talaba kabi.
   
4. 
   Sifat-ot: Bu tip otli birikmalar eng keng tarqalgandir: yaxshi niyatli, uzoq yo’l, go’zal qiz, shu bola kabi.
   
5. 
   Sifatdosh-ot:kelayotgan asr, o’qigan bola, oqar suv, bo’lmagan voqea.