Guliston davlat universiteti fakulteti yo’nalishi guruh kurs ishi Mavzu

Turkiya va Avtro-Vengriya zulmi ostidagi Bolqon xalqlari.
Berlin konferensiyasidan keyin Turkiya qo‘l ostiga adrianopol okrugi, makedoniya va albaniya hududlari qolgandi. Makedoniyada slavyanlardan tashqari, turklar, greklar, albanlar, kutso-valaxlar yashardi. mamlakat qoloq, agrar hududlardan biri bo‘lib, aholi uch tomonlama (Turk pomeshchiklari, sudxo‘rlar va davlat) zulm ostida qolgandi. Dehqonlar huquqiy jihatdan erkin bo‘lib, er etishmasligidan qiynalardi. taxminan 80% ekiladigan erlar pomeshchiklarga tegishli edi. 20 % er dehqonlarga teshli edi. Ma’lumotlarga qaraganda har yili makedoniyani o‘rtacha 70 ming kishi tark etgan. doimiy ravishda chet el sanoat tovarlarining olib kelinishi mahalliy sanoatni rivojlanishiga to‘sqinlik qilardi. Makedoniyaning yirik iqtisodiy markazlari saloniki, Bitol, Skople shaharlari bo‘lib, sanoat va hunarmandchilik ushbu shaharlarda taraqqiy etgandi.
Milliy ozodlik harakatlari ham XIX asr oxirida yana kuchayib bordi. 1893 yilda salonikida Ichki makedoniya inqilobiy tashkiloti (IMIT) tuziladi. Uning aosiy maqsadi makedoniyada turkiya qo‘l ostida avtonomiyani qo‘lga kiritish edi. IMIT ichida so‘l qanot ham shakllanib, uning etakchisi va mafkurachisi g.Delchev bo‘lib, uning tarafdorlari to‘liq mustaqillikni qurolli kurash orqali qo‘lga kiritishni talab qilardi. 1896 yilda chaqirilgan sez’dda IMIT yangi ustav qabul qiladi. unga ko‘ra, Barcha inqilobiy kuchlar avtonomiya uchun birlashishga chaqirilgandi. 1893 yilda V.Glavinov tomonidan Sofiya shahrida makedoniya sotsial-demokratik partiyasi ham tashkil topadi. Partiya ustavida makedoniyani milliy ozodligi va Bolqon federatsiyasi tarkibiga kirishi haqidagi fikrlar keltirilgan. 1900 yilda otsial-demokratlarning Krushevo shaharchasida birinchi se’zdi bo‘lib, IMITning so‘l qanoti bilan birgalikda harakat qilishga kelishiladi.
XIX asrning oxirida Albaniya Turkiyaning eng qoloq o‘lkalaridan biri edi. Asr oxirida Alban milliy ozodligi tashkiliy ahamiyat kasb eta boshladi. Harakatlarni Alban ligasi boshqara boshladi. 1880 yilgi qo‘zg‘olon vaqtida o‘lkada bir muddat boshqaruv qo‘lga ham olingandi. 80-yillarda ma’rifatparvarlik harakatlari ham avj oladi. 1886 yilda Korche shahrida birinchi maktab ochiladi. asr oxirda albaniyada sulton bilan kelishish va avtonomiyaga erishish g‘oyalari ilgari surila boshlangan.

Berlin konferensiyasidan so‘ng Xorvatiya, Dalmatsiya, Sloveniya, Voevodina, Bosniya va Gersogovina Avstro-Vengriya qo‘l ostiga o‘tishiga erishildi. Bosniya va gersogovinani okkupatsiya qilingani dastlabki yillarida barcha hokimiyat harbiylar qo‘lida edi. 1881 yilda o‘lkada umumiy majburiy harbiy xizmat joriy qilinadi. Bu esa aholining umumiy noroziligiga va 1882 yilda qo‘zg‘olon ko‘tarilishiga sabab bo‘ladi. xristianlar bilan birgalikda musulmonlar ham yonma-yon turib kurash olib boradi. 1883 yilda fuqaroviy boshqaruvning joriy etilishi o‘zgarish olib kelmadi. 1883 yildan 1903 yilgacha imperiyaning moliya vaziri V.Kallay boshqaruvi joriy etiladi.

Xorvatiya, Sloveniya, Voevodina erlari bir qadar taraqqiy etgan hududlar bo‘lib hisoblanardi. Sloveniyada 80 yillarda sanoat to‘ntarishi sodir bo‘ladi. metallurgiya, tekstil sanoati rivojlanadi. amm, Avstro-Vengriya kapitali ustunligi Sloveniyada ham sezilib turardi.
Asr Oxirida Xorvatiyada asosan yirik pomeshchik xo‘jaliklarini kapitalistik tartibda qayta qurish sodir bo‘ldi. ularga ekiladigan er maydonining 25% dan ortiqrog‘i tegishli edi. kambag‘al xo‘jaliklar 705 ni tashkil etsalarda umumiy er maydonning katta qismini egallab olgan 8% er egalariga teng bo‘lgan erga egalik qilardilar. yuz minglab dehqonlar mamlakatdan chiqib ketardi. Asosan Dalmatsiya o‘lkasidan muhojirlikka ketish kuzatilgan.
Voevodinada yirik pomeshchiklar, vengrlar va serblar bo‘lib, ular asosan bug‘doy etishtirishga ixtisoslashgan xo‘jalik yuritardilar. Dehqonlar qo‘lida ekiladigan umumiy er maydonining 1/10 qismi qolgandi xolos. Sanoat asosan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlashga ixtisoslashgandi.

Vengr hukmron doiralari Xorvatiya xo‘jaligini eksplutatsiya qilish yo‘lidan boradilar. Ular 1868 yilgi shartnomani sistematik tarzda buzib boradilar. Vengr tilini zo‘ravonlik bilan qabul qildirishga bo‘lgan urinishlar 1883 yilda Zagrebda qo‘zg‘olon kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Qo‘zg‘olon bostirilib, ban Kuen-Xedervarining politsiya rejimi o‘rnatiladi. 20 yil davomida (1883-1903 yy) repressiya avj olib madyarizatsiya, serb-xorvat dushmanchiligi avj oldiriladi. Nemisparastlik avj oldiriladi. Hatto, 1894 yilda tuzilgan katolik milliy partiyasi ham shu yo‘nalishdan boradi. bu partiya 11 yildan so‘ng Sloveniya xalq partiyasi nomini olsada, ular Gabsburglar homiyligi ostidagi YUgoslaviya ittifoqi tashkil topishini targ‘ib qilardi. XX asr boshlarida bolqon yarim oroli davlatlari taraqqiyotining o‘ziga xos xususiyatlari

XX asr boshlarida Bolqon yarim oroli hududi imperialistik davlatlarning siyosiy kurash maydoniga aylanib qoldi. berlin konferensiyasi milliy ozodlik masalalarini to‘liq hal eta olmadi. milliy, hududiy nizolar, ozodlik kurashlari asr boshida yangi kuch bilan avj olib bordi. milliy mustaqillikni qo‘lga kiritgan Bolgariya, ruminiya, Serbiya, CHernogoriya, Gretsiya davlatlari ijtimoy va iqtisodiy jihatdan bir-biridan keskin farq qilardi. Agar, Ruminiya va Xorvatiyada ijtimoiy hayotda pomeshchiklar muhim rol o‘ynagan bo‘lsalar, Serbiya va Bolgariyada pomeshchiklar bo‘lmagani holda kapitalizm dehqonlarning xonavayron bo‘lishi hisobiga amalga oshdi. Bosniya va gersogovina, Dalmatsiya va CHernogoriyada kapitalistik munosabatlar feodal sarqitlar kuchli ta’siri ostida yanada kechroq kirib keldi.
Bolgariya. XX asr boshlarida kapitalizm Bolgariyada bir qadar taraqqiy etdi. sha sababali milliy sanoatni qo‘llab-quvvatlashga oid bir qator qonunlar chiqarildi. 1911 yilda Bolgariyada, 300 dan ortiq yirik ishlab chiqarish korxonalari mavjud edi. Ular asosan, oziq-ovqat, tekstil, qayta ishlash sanoatiga ixtisoslashgan edi. Ammo, mamlakatning chet el kapitaliga qaramligi ham ortib borayotgandi. bolqon urushi arafasida mamlakat byudjetining ¼ qismi tashqi qarzlarni to‘lashga ketardi. qishloqlarda mayda dehqon xo‘jaliklari xonavayron bo‘lishi kuchaydi. Ularning daromadi 30% soliqlarni to‘lashga ketardi.
Bolgariyaning siyosiy rivojlanishining o‘ziga xosligi ko‘ppartiyaviyligida edi. Mamalakatda bir qator partiyalar faoliyat olib brardi. ular o‘rtasidagi ichki kurashlar knyazning o‘z hokimiyatini mustahkamlash imkonini berardi. 1903 yilda bu holat knyazga shaxsiy hokimiyatini, politsiya, terror rejimini o‘rnatish imkonini ham beradi. Asr boshlarida Bolgariyada ikki kurashuvchi lager shakllanadi. Ulardan biri uchlar ittifoqi, ikkinchisi antanta tarafdorlari bo‘lib, Nemisparast kuchlar ustun mavqega ega edi. Knyaz Koburgskiy ularga tayanib, uchlar ittifoqi bilan yaqinlashish yo‘lidan boradi. 1908 yilda yosh turklar inqilobidan so‘ng knyaz Koburgskiy SHarqiy rumeliyani ham to‘liq ozod deb e’lon qiladi va o‘zini Bolgari podshosi deb e’lon qiladi.
Serbiya. XX asrning birinchi yili Serbiyada oktoiravan (oktoirovan-Monarx tomonidan yuqoridan tuhfa e’tilgan va parlament tomonidan qabul qilingan degan ma’noni bildiradi) konstitutsiya nomi bilan kiradi. Konstitutsiya ikki palatali parlament (Skupshina va senat) ni joriy etdi. Korol Aleksandr 1899 yili otasi Milanga qilingan suiqasddan so‘ng, mamlakatga bir qadar erkinlik berish orqali kuchli noroziliklarni tinchitishga erishmoqchi edi. Ammo, korol kutgan natijaga erisha olmadi. 23 mart 1903 yilda Belgradda hukumatga qarshi kuchli namoyish bo‘lib, namoyishchilardemokratik erkinliklar berish va ijtimoiy hayotni yaxshilashni talab etadilar. 29 may (11 iyun) 1903 yilda mamlakatda harbiy to‘ntarish bo‘lib, korol Aleksandr va obrenovichlar oilasi o‘ldiriladi. Serbiya taxtiga Pyotr Karageogrgovich (1903-1921 yy) o‘tiradi. Mamlakat Burjuaziya-parlamentar monarxiya deb e’lon qilinadi. 1888 yilgi konstitutsiya qayta tiklanadi. Serb qirolligining ichki va tashqi siyosatida katta o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Tashqi siyoatda serb radikallar etakchilik qilib, ular serblar yashaydigan hududlarni Rosiya imperiyasi yordamida birlashtirishni targ‘ib qiladilar. 1904 yilda Serbiya bojxona himoya ta’rifi qonunini chiqarib, Avstro-Vengriya bilan tuzilgan noteng boj ta’riflarini bekor qiladi. bu tashqi siyosatda endilikda Rossiya tomon yuz burganligini ko‘rsatardi. avstro-Vengriya bilan boj urishi boshlanib, tarixga “CHo‘chqa urushi” nomi bilan kiradi. CHunki Serbiya Avstro-Vengriyaga asosan cho‘chqa eksport qilardi. Antanta davlatlri yordami bilan Serbiya iqtisodiy qamalga bardosh bera oldi. 1909 yilda serb eksporti rekord natijaga etib 93 mln dinorni tashkil etadi. Avstro-Vengriya boj urushini to‘xtatishga majbur bo‘ladi. boj urushi 6 yil davom etadi. tuzilgan yangi boj ta’riflari har ikki tomon uchun manfaatdorlik keltirardi. Tashqi siyosat masalasida ham Serbiyaning faollashuvi sodir bo‘lib, 1908 yili Bosniya va Gersogovinani Avtro-Vengriya tomonidan okkupatsiya qilinishi jarayonida Serbiya urushga kirishga tayyor edi. Ammo, Rossiyaning urushga tayyor bo‘lmaganligi bu urushni boshlamaslikka majbur qiladi. 1908-1909 yillarda Turkiyaga qarshi Serbiya, bolgariya, CHernogoriya va Gretsiya tomonidan ittifoq tuzishga urinish sodir bo‘ladi. Ammo, bu amalga oshmaydi.
XX asr boshlarida Serbiyaning muhim iqtisodiy yutug‘i boj urushida yutib chiqishi edi. Bu mamlakat sanoati taraqqiyotiga keng yo‘l ochdi. XX asr boshlarida sanoat korxonalarining soni 400 dan ortib ketadi. Ulardagi ishchilar soni 16 ming kishiga etadi. Avstriya kapitalidan tashqari asr boshlarida fransuz kapitalining Serbiya iqtisodiyotida muhim o‘rin tutgani ham e’tiborga molik. Ammo, asr boshlarida hali ham Serbiyada hunarmandchilik ishlab chiqarishning asosini tashkil etardi.

Ruminiya. XX asr Ruminiya iqtisodiyoti uchun og‘ir moliyaviy va iqtisodiy inqiroz bilan boshlandi. shakar, neft ishlab chiqarish sanoatning etakchi tamoqlari edi. Sanoat ishlab chiqarishi bir tomonlama rivojlandi. Neft ishlab chiqarishda Ruminiya dunyoda AQSH va Rossiyadan so‘ng ikkinchi o‘rinda turardi. SHunday bo‘lsada, mashinasozlik, metallarga ishlov berish rivojlanmadi. oziq-ovqat sanoati neftdan so‘ng asosiy sanoat sohasi edi. Qishloqdagi dehqonlar ersizlik va kamerlilikdan aziyat chekardi. bu esa, 1905-07 yillarda chiqishlar bo‘lishiga olib keldi.

CHernogoriya. XX asr CHernogoriya uchun siyosiy inqirozlar bilan boshlandi. 1903 yilda bo‘lib o‘tgan to‘ntarish mamlakatda oppozitsiyani kuchaytiradi. 1905 yilda chiqishlardan so‘ng knyaz Nikolay skupshina chaqirishga rozi bo‘ladi. oktyabrda CHernogoriya konstitutsiyasini ishlab chiqish boshlanadi. Konstitutsiya knyazga keng vakolatlar bergandi. Skupshinaning eng katta yutug‘i davlat byudjetini tashkil etishi bo‘ldi. Ammo, Skupshina tezda siyosiy guruhlarning kurash maydoniga aylanadi. 1907 yilda knyaz Nikolayga suiqasd uyushtiriladi. Bu mamlakatda repressiyani kuchaytirib yuboradi. 1908 yilda hatto, bir muddat Serbiya bilan diplomatik aloqalar uzilib ham qoladi. Petrovichlar sulolasi nufuzini oshirish va ichki muammolardan xalq e’tiborini chalg‘itish maqsadida Nikolay CHernogoriyani 1910 yilda qirollik, o‘zini esa, qirol deb e’lon qiladi. SHundan so‘ng u Peterburgga sayohat qiladi va mamlakatga rus subsidiyasi kelishiga erishadi.
Gretsiya. XX asr boshida Gretsiyaning eksportida 75% mahsulot qishloq xo‘jaligini tashkil etardi. Sanoat to‘la chet el kapitaliga qaram bo‘lib, hunarmandchilik ishlab chiqarishi ustun mavqega ega edi. 1897 yilgi grek-turk urushi Gretsiya xo‘jaligiga katta zarar keltirdi. Asr boshlarida Gretsiya olida turgan asosiy vazifa greklar yashaydigan erlarni yagona davlatga birlashtirish edi. eng avvalo Krit orolini o‘zlashtirish birinchi galdagi vazifa sifatida qaralgan. 1908 yildagi YOsh turklar inqilobidan so‘ng Afinada ofitserlarning “Harbiy Liga” tashkiloti tuziladi. Ular liberal burjuaziya manfaatlarini ifodalab, mamlakatni moiyaviy va harbiy ahvolini yaxshilashga qaratilgan islohatlarni talab etardilar. Harbiy to‘ntarish natijasida hokimiyat tepasiga Krit liberal burjuaziyasidan bo‘lgan Venizelos keladi. U “buyuk Gretsiya dasturini ilgari surardi.
Bolqon urushlari.
XX asrning ikkinchi o‘n yilligi boshida, Bolqon davlatlarida Turkiyaga qarshi ittifoq tuzish uchun qulay imkoniyat vujudga keladi. 1911 yil kuzida Turkiya Italiya bilan Tripolitaniya urushiga tortiladi. Makedoniya va Albaniyada milliy ozodlik harakatlari avj oldi. Mustaqillikni qo‘lga kiritgan Bolgariya, Serbiya, CHernogoriya, Gretsiya kabi Bolqon davlatlarining birortasi Turkiyaga qarshi urushda yakka holda g‘olib chiqolmasdi. SHu sababli ular ittifoq tuzish orqali bu urushda g‘alaba qozonish mumkin degan g‘oyani ilgari sura boshladilar. Bolqon ittifoqi o‘zagini 1912 yil 29 fevral (13 mart) da tuzilgan Serb-Bolgar ittifoqi tashkil etardi. Ular Turkiya ustidan qozonilgan g‘alabadan so‘ng erlarni taqsimlashda yagona fikrga ega bo‘lmay, o‘zaro kelishuvga ko‘ra, urushdan so‘ng rus imperatori hakamligiga umid bog‘langandi. 1912 yil 26 (29) mayda Bolgariya va Gretsiya o‘rtasida mudofa shartnomasi tuzilib, unda ham hudud masalasidagi kelishmovchiliklar ochiq qoldiriladi va bu ham kelajakdagi kurashlarga zamin hozirlaydi. CHernogoriya va Bolgariya o‘rtasida ozaki kelishuv amalga oshirilgandan so‘ng turkiyaga qarshi ittifoq shakllanishi yakuniga etadi.
Birinchi Bolqon urushi 1912 yil oktyabrida CHernogoriyaning Turkiya qarshi urush boshlashi va bir haftadan so‘ng ittifoqchilarning urushga qo‘shilishi bilan boshlanib ketadi. Hal qiluvchi janglar SHarqiy Frakiya, Makedoniya, SHimoliy Albaniya, Epir, Fessaliyada bo‘lib o‘tdi. Bolgariya armiyasi turklarni bir necha bor mag‘lubiyatga uchratib, Istanbuldan 40 km uzoqlikdagi CHataljada mudofaga o‘tishiga erishadi. Adrianopol uzoq qamalda qolib ketadi. Serblar makedoniya va Albaniyada turklarni mag‘lub etadilar. Greklar Epir, Fessaliyada g‘alaba qilib noyabr boshlarida Saloniki shahrini ozod qiladilar. turkiya sulh so‘rashga majbur bo‘ladi. Muzokaralar londonda buyuk davlatlarning elchilari ishtirokida bo‘lib o‘tadi. Ammo, Muzokaraga kirishuvchi tomonlar o‘zaro kelisha olmaganligi sababli 1913 yilning boshlarida urush yangidan avj olib ketadi. Turkiya Adrianopol va YAnina shaharlarini yo‘qotadi va shundan so‘ng Turkiya sulhga rozi bo‘ladi. 16(29) mayda Londonda tinchlik sulhi imzolanadi. Turkiya o‘zining Enos-Midiya liniyasidan shimoldagi Evropa mulklarini raqiblariga berishga majbur bo‘ladi. Albaniya o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritadi. Ammo, endilikda ittifoqchilar o‘rtasida o‘zaro kelishmovchiliklar kelib chiqadi. Serbiya, Bolgariya, Gretsiya makedoniyaga da’vo qila boshlaydilar. Serbiya Albaniya mustaqillikni qo‘lga kiritgani sababli dengizga chiqish imkonidan mahrum bo‘lgani bois Makedoniyadan ulush talab qiladi. 1913 yil iyun oyi oxirida Bolgariya podshosi o‘z qo‘shinlariga Makedoniyadagi serb va yunon askarlariga qarata o‘q uzishga buyruq beradi. Bolgariyaga qarshi Ruminiya, turkiya ham urushga qo‘shiladi. Rumin armiyasi Dobrujani okkupatsiya qilib olib, Sofiyaga qadar boradi. Serbiya va Gretsiya Makedoniyani o‘zaro bo‘lib oladilar. Bolgariya va turkiya o‘rtasidagi sulhga ko‘ra Turkiyaga Adrianopol qaytariladi. bolgariya qo‘lida Frakiyaning g‘arbiy qismi qoldirillib, uning Egey dengiziga chiqish imkoniyati saqlanib qolinadi. Bolgariya Dobrujani yo‘qotganiga qaramay o‘z hududidini 16 ming km kvga ko‘paytirib oladi. Serbiya hududi va aholisi ikki barobar ortadi. CHernogoriya hududi 1,5 barobar ko‘payadi. CHernogoriyaga eski serb erlari Novi-Pazar sanjoqligi erlari o‘tadi. gretsiyaga janubiy Makedoniya erlari Saloniki, Kavalla portlari bilan birgalikda o‘tadi. G‘arbiy Frakiyaning bir qismi Seres hududi va Janubiy Epir Gretsiya tarkibiga kiradi. Kritning ham YUnonistonga berilishi hududini 2 barobar kengayishiga va aholisining 2,7 mlndan 4,6 mlnga etishini ta’minlaydi.

Avstro-Vengriya tarkibidagi slavyanlar, Bolqon davlatlarining xalqaro ahvoli.

Xorvatiya. XX asr boshlarida Avstro-Vengriya hududidagi slavyan erlarida siyosiy krizis kuchaydi. 1903 yilda Xorvatiyada demokratik harakatlar boshlanib, mamlakatni milliy ozodligi va feoda tartiblarni bekor qilishni talab qiladi. Zagrebda politsiya va namoyishchilarning to‘qnashuvi butun mamlakatda chiqishlar bo‘lishiga sabab bo‘ldi. Harakat armiya yordamida qonga botirilsada, hukumat xalq yomon ko‘rgan ban Kuen Xedervarini boshqaruvini tugatishga majbur bo‘ladi. 1905-07 yillardagi Rossiya inqilobi ta’siri ostida Istriya, Sloveniya, Voevodinada kuchli xalq chiqishlari bo‘lib, hukumat barcha erkaklarga umumiy saylov huquqi berishga majbur bo‘ladi. xorvat va serb burjuaziya ham faollashib, ular gabsburglar hukmatiga qarshi kurash boshlaydilar. 1905 yil okyabrida bir vaqtning o‘zida xorvat deputatlari Rieka shahrida, serb deputatlari Zadare shahrida se’zdi boshlandi. ammo, deputatlarning bir qismi xorvatiyaga keng avtonomiya berish sharti bilan gabsburglar bilan hamkorlik qilishni istovchilar ham edi. Bolqon urushi davrida Xorvatiya, Slavoniya, Dalmatsiya, Sloveniya va Voevodina hududlarida ham milliy ozodlik kurashi avj oladi.
Bosniya va Gersogovinada XX asr boshlarida siyosiy kurashlarning asosiy mazmunini pravaslav va musulmon jamoalarining diniy va maktab erkinligini talab qilishlari tashkil etardi. 1906 yilgi Saraevodagi tamaki fabrikasida boshlangan ish tashlash umumiy namoyishlarga olib keldi. hukumat profsayuzlar tuzilishiga ruxsat beradi. 1908-09 yillardagi Bosniya va Gersogovina inqirozi davrida boshlangan noroziliklarni 1909 yilda Turkiya hukumati 2,5 mln funt evaziga Bosniya va Gersogovinadagi huquqlaridan voz kechgandan keyingina bostira oldi. 1910 yilda Avstro-Vengriya hukumati Bosniya va Gersogovinaga konstitutsiya taqdim etadi. Unda fuqarolarning qonun oldida tengligi va sabor chaqirilishi ko‘rsatib o‘tkazilsada, ijroiya hokimiyati avstriyslar qo‘lida qolaveradi. Sabor maslahat kengashi rolida bo‘lib, ijroiya hokimiyati sabor oldida javob bermasdi. 1910 yilda kmetlarning feodal tartiblarga qarshi kurashi Krayna va Pasavinada bo‘lib, hukumat uni bsotiradi. shunday bo‘lsada, 1911 yilda kmetlikdan pul to‘lash orqali ozod bo‘lish qonuni chiqariladi. XX asr boshlarida turli siyosiy va yashirin guruhlar tuzila boshlangandi. “Mlada Bosna” tashkiloti vakili Gavrilo Prins 28 iyun 1914 yilda Frans Ferdinandni o‘ldirishga muvoffaq bo‘ladi. Bu esa birinchi jahon urushi boshlanishiga turtki bo‘ladi.
Makedoniya. Makedoniyada milliy ozodlik kurashining yirik harakti 1903 yili Ilin-kuni qo‘zg‘oloni edi. Uni Ichki makedoniya ordinar inqilobiy tashkiloti (IMOIT) boshqargandi. tashkilotning o‘ng qanoti etakchisi G.Delchev 1903 yilda turk askarlari bilan to‘qnashuvda o‘ldiriladi. Bu esa, tashkilotni umumiy qo‘zg‘olon boshlashga turtki bo‘ladi. 2 avgust kuni qo‘zg‘olon boshlanadi. Qo‘zg‘olonchilar soni 30 ming kishiga etadi. Ular Bitol okrugidagi Krushevo shahrini egallab, bu erda vaqtli hukumat (sotsialist N.Karev boshchiligida) tuzadilar. 13 avgustda turk armiyasi zarbasi ostida Krushevo respublikasi tugatiladi. qo‘zg‘olonning mag‘lubiyati IMOIT inqiroziga sabab bo‘ladi. 1908 yili bu tashkilot butunlay tarqalib ketadi. Bolqon urushlari Makedoniyaga ozodlik keltirishini kutgan fuqarolar umidi puchga chiqadi. Makedoniya ittifoqchilar o‘rtasida taqsimlanadi. G‘arbiy va markaziy Makedoniya (Vardar Makedoniyasi) Serbiyaga, janubiy (egey Makedoniyasi) gretsiyaga va SHimoliy –SHarqiy qismi (Pirin o‘lkasi) Bolgariyaga o‘tib ketadi.
Albaniya. Albanlar yosh turklar inqilobini qo‘llab-quvvatlagan edi. Ammo, ular tomonidan Albaniyaga avtonomiya berish rad etilgandan so‘ng Albaniyada milliy ozodlik harakatlari kuchayib bordi. 1910 yilda Albaniya shimolida milliy ozodlik uchun kurash boshlandi. 1911 yilda ikkinchi qo‘zg‘olon ko‘tariladi. Uning markazi Kosovo hududi edi. 1912 yili Albaniya hududi Serbiya, CHernogoriya va Gretsiya qo‘shinlari tomonidan ishg‘ol qilinadi. Albaniya ushbu davlatlar o‘rtasida taqsimlanishi xavfi tug‘ilishi milliy ozodlik qo‘zg‘olonlarining yangidan avj olishiga sabab bo‘ladi. 1912 yil 28 noyabrda Albaniya mustaqilligi e’lon qilinadi. Ammo, london konferensiyasidan so‘ng 1913 yili 29 iyulda Albaniya Turkiyadan ozod bo‘lganligi qayta e’lon qilinadi. Amalda mamlakatda buyuk davlatlar nazorati o‘rnatiladi. 1914 yil martidan Albaniya knyazi sifatida nemis knyazi Vilgelm I hukmronligi boshlanadi.