Guliston davlat universiteti biologiya kafedrasi rivojlanish biologiyasi fanidan

Identiv o’quv maqsadi: 
1.
Blastula va morulani bir- biridan farqlay oladi.
2.
Blastula xillari va ularning xosil bo‘lishini aytib beradi. 
Kerakli jixozlar:
mavzuga doir tablitsalar. 
Ishning borishi: 
Blastula xillari xaqida umumiy ma‘lumotlar berish. 
Blastomerlarning soni embrionning bir qavatiga yetarli bo‘lgandan keyin ular 
aylana bo‘lib joylashadi. Bu embrionnnig blastula davri deb ataladi. Hosil bo‘lgan 
qavat blastoderma devori deb ataladi. Bu devorga blastomerlar bir qator, ba‘zi 
hayvonlar embrionida esa ko‘p qator bo‘lib joylashadi. Blastulaning o‘rtasi bo‘shliq, 
kovak bo‘ladi. Bu bo‘shliq blastosel bo‘shlig‘i deb ataladi. Blastuladan morulaning 
farqli tomoni shundaki, uning ichida bo‘shlig‘i bo‘lmaydi. Blastula yoki morulaning 
xosil bo‘lishi tsitoplazmaning miqdoriga bog‘liq bo‘ladi. 
Bo‘linish turlariga bog‘liq xolda xosil bo‘ladigan blastulalarning tuzilishi 
turlicha bo‘ladi. Blastulalar tseloblastula, amfiblastula, sterroblastula, diskoblastula va 
periblastulalarga bo‘linadi. 
Tseloblastula – katta blastotselli va bir tekisda yug‘onlashgan, bir qatlamli 
devori bo‘lgan tipik blastuladir. U to‘la tekis bo‘linishda, masalan, lantsetnikda xosil 
bo‘ladi.
Amfiblastula – tseloblastuladan devori bir necha qatorli bo‘lishi bilan farq qiladi. 
Uning blastotseli animal qutbga siljigan bo‘ladi. U to‘la, lekin tekis bo‘lmagan 
bo‘linish natijasida xosil bo‘ladi. Masalan, amfibiylarda. 

---

24 
Sterroblastula. Devori bir qator blastomerlardan iborat bo‘ladi. Blastomerlar 
blastosel bo‘shlig‘iga juda ko‘p kirib borganligi uchun ham blastosel bo‘shlig‘i juda 
kichik bo‘ladi. Bo‘g‘imoyoqlilarda shunday blastula hosil bo‘ladi. 
Diskoblastula. Diskodial yo‘l bilan maydalanadigan tuxumli hayvonlarda 
uchraydi. Blastosel bo‘shlig‘i embrion diski bilan sariqlik moddasining o‘rtasida 
bo‘ladi. Bunday blastula suyakli baliqlar, repteliyalar va qushlarda uchraydi. 
 
Periblastula. Blastosel bo‘shlig‘i sariqlik moddasi bilan to‘zganligi uchun 
bo‘shliq bo‘lmaydi. Sariqlik moddasining tashqarisidan bir qator blastomerlar o‘rab 
turadi. Hasharotlarda shunday holat uchraydi. 
Blastulaning yana o‘ziga xos turi plakula ham bor. Bunda blastula ikki qavatli 
plastinkadan iborat bo‘ladi. Bunday embrion shakli maydalanish davrida blastomerlar 
faqat parallel qatorda joylashganda hosil bo‘ladi, Plakula quruqlikda uchraydigan 
kam tukli halqali chuvalchanglarda uchraydi. 
Agar blastosel bo‘shlig‘i ham blastomerlar bilan to‘lgan bo‘lsa, buni 
embrionnnig morula davri deb ataladi. Embrionning morula davri tutning mevasini 
eslatadi. Shuning uchun morula lotincha monim - tut mevasi degan ma"noni bildiradi. 

---

25 
 
Topshiriq: 
1.
Sizga berilgan tarqatmalardan foydalanib blastula va morula o‘rtasidagi 
o‘xshashlik va farqlarni toping. 
2.
Tarqatmalardan foydalanib blastulaning xosil bo‘lish jarayonini o‘rganib 
chiqing. 
3.
Tarqatmalardan foydalanib blastula xillarini o‘rganib chiqing va ular 
o‘rtasidagi farqlarni ayting.