Guliston davlat universiteti b. A. Xasanov, A. A. Xashimov, A. B. Muxametov, A. A. Abduvohidov buxgalteriya hisobi

Chet el valyutasidagi operatsiyalar
Chet el valyutasida amalga oshirilgan operatsiyalarning sanasi bo’lib hisoblanadi
Chet el valyutasidagi bank hisobvaraqlari bo’yicha operatsiyalar	Chet el valyutasidagi pul mablag’larining bankdagi hisobvaraqlarga kelib tushish yoki ularni bankdagi hisobvaraqlardan hisobdan chiqarish sanasi
Chet el valyutasidagi kassa operatsiyalari	Chet el valyutasini kassaga kirim qilish yoki ularni kassadan berish sanasi
Chet el valyutasidagi daromadlar	Chet el valyutasidagi daromadlarni tan olish sanasi
Chet el valyutasidagi xarajatlar	Chet el valyutasidagi xarajatlarni tan olish sanasi
Tovar-moddiy zahiralari va boshqa aktivlarni baholash	Tovar-moddiy zahiralari va boshqa aktivlarning xarid qilinganligini tasdiqlovchi boshlang’ich hisob hujjatlari (tovarning kuzatuv hujjatlari yoki bojxona yuk deklaratsiyasi) mavjud bo’lganda, ularni buxgalteriya hisobiga qabul qilish sanasi
Xodimlarning hisobdor summalari bo’yicha chet el valyutasidagi qarzlarini aks ettirish	Bo’nak hisobotini tasdiqlash sanasi
Chet el valyutasidagi qarzlarning to’lanishi	Chet el valyutasidagi qarzlarni to’lash sanasi
Ustav kapitaliga ta’sischilarning ulushlar bo’yicha qarzdorligining yuzaga kelishi	Yuridik shaxs maqomini olish sanasi
Ustav kapitalining shakllanishi (ko’payishi)	Ustav kapitaliga ta’sischilar tomonidan ulushlarini kiritish sanasi

Xo’jalik yurituvchi sub’ektning O’zRning tashqarida faoliyat yuritish uchun ishlatiladigan asosiy vositalari, nomoddiy aktivlari, o’rnatiladigan uskunalari, kapital qo’yilmalari, tovar-moddiy zahiralarining chet el valyutasida ifodalangan qiymatini so’mlarda qayta hisoblash ushbu aktivlarni buxgalteriya hisobiga qabul qilish sanasida Markaziy bank kursi bo’yicha amalga oshiriladi.

Xo’jalik yurituvchi sub’ekt asosiy vositalari, nomoddiy aktivlari, o’rnatiladigan uskunalari, kapital qo’yilmalari, tovar-moddiy zahiralarining qiymatini O’zRdan tashqarida faoliyat yuritish joyi - xorijiy davlatning qonun hujjatlari yoki qoidalariga muvofiq qayta baholangan qiymatini qayta hisoblash ko’rsatilgan qayta baholash sanasida Markaziy bank kursi bo’yicha amalga oshiriladi.
O’zRdan tashqarida faoliyat yuritishdan moliyaviy natijalarni shakllantiradigan, chet el valyutasida ifodalangan daromadlar va xarajatlarni so’mlarda qayta hisoblash Markaziy bank kurslari va hisobot davrida ular amal qilish kunlari miqdorlarining hosilalari summasini hisobot davridagi kunlar miqdoriga bo’lish natijasida hisoblab chiqarilgan kurslar o’rta miqdoridan foydalangan holda amalga oshiriladi.
Xo’jalik yurituvchi sub’ektning O’zRdan tashqarida faoliyat yuritish uchun ishlatiladigan aktivlari va majburiyatlarining chet el valyutasida ifodalangan qiymatini so’mlarda qayta hisoblash natijasida yuzaga kelgan kurs farqi buxgalteriya hisobida 22-son BHMSning 17-bandida ko’rsatilgan usullardan birini qo’llagan holda aks ettiriladi.
O’zbekiston Respublikasi va chet mamlakatlar hududidagi banklar hisobvaraqlaridagi chet el valyutasidagi pul mablag’larining naqdligi va harakati to’g’risidagi axborotlarni umumlashtirish quyidagi hisobvaraqlarda amalga oshiriladi (BHMS 21-son):
5210 “Mamlakat ichida valyuta hisobvaraqlari”;
5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”.
5210 “Mamlakat ichida valyuta hisobvaraqlari” va 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”ning debetida valyuta hisobvaraqlariga pul mablag’larining kelib tushishi, kreditida esa pul mablag’larining hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. Bank ko’chirmasini tekshirish natijasida aniqlangan korxonaning valyuta hisobvarag’ining debeti yoki kreditiga xatolik bilan o’tkazilgan summalar 4860 “Da’volar bo’yicha olinadigan hisobvaraqlar” yoki 6960 “Da’volar bo’yicha to’lanadigan hisobvaraqlar”i bilan bog’langan holda aks ettiriladi.
Buxgalteriya hisobida valyuta hisobvarag’i bo’yicha operatsiyalar bank ko’chirmalari va ularga ilova qilinadigan pulli va hisob-kitob hujjatlari asosida aks ettiriladi.
Valyuta mablag’larining analitik hisobi chet el valyutasidagi pul mablag’larini saqlash uchun banklarda ochilgan har bir hisobvaraq bo’yicha yuritiladi.
Quyida chet el valyutasidagi pul mablag’larini harakati bo’yicha muoamalalarni buxgalteriya hisobida aks ettirilishini ko’rib o’tamiz:
1) Ijaraga berilgan asosiy vositalar bo’yicha ijarachidan ijara to’lovlarining kelib tushishi:
D 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
D 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”
K 4810 “Moliyaviy ijara bo’yicha olinadigan to’lovlar - joriy qism” yoki
K 4820 “Operativ ijara bo’yicha olinadigan to’lovlar”.
2) Mahsulot (tovar, ish, xizmat)lar, asosiy vositalar va boshqa aktivlarning sotilishidan valyutaning kelib tushishi:
D 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
D 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”
K 4010 “Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan hisobvaraqlar”.
3) Kassadan valyuta mablag’larining valyuta hisobvarag’iga topshirilishi:
D 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
D 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”
K 5020 “Chet el valyutasidagi pul mablag’lari”.
4) Ishlatilmagan chek va akkreditiv summasining valyuta hisobvarag’iga o’tkazilishi:
D 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
D 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”
K 5510 “Akkreditivlar” yoki
K 5520 “Chek daftarchalari”.
5) Ilgari qisqa muddatli investitsiyalar tartibida berilgan qarzning qaytarilishi:
D 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
D 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”
K 5830 “Berilgan qisqa muddatli qarzlar”.
6) Ilgari berilgan bo’naklarning qaytarilishi:
D 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
D 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”
K 4310 “TMQlar uchun mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga berilgan bo’naklar” yoki
K 4320 “Uzoq muddatli aktivlar uchun mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga berilgan bo’naklar” yoki
K 4390 “Boshqa berilgan bo’naklar”.
7) Qondirilgan da’volar summasining kelib tushishi:
D 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
D 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”
K 4860 “Da’volar bo’yicha olinadigan hisobvaraqlar”.
8) Olingan bo’naklar summasi:
D 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
D 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”
K 6300 “Olingan bo’naklarni hisobga oluvchi hisobvaraqlar” yoki
K 7310 “Xaridorlar va buyurtmachilardan olingan bo’naklar”.
9) Ilgari aktsiyalarga obuna bo’lgan ta’sischilardan ulush summasining kelib tushishi:
D 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
D 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”
K 4610 “Ustav kapitaliga ta’sischilarning ulushlari bo’yicha qarzi”.
10) Nominal qiymatdan yuqori bahoda sotilgan aktsiyalardan emission daromadning kelib tushishi:
D 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
D 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”
K 8410 “Emissiya daromadi”.
11) Investitsiyaga mablag’larning qo’yilishi:
D 0600 “Uzoq muddatli investitsiyalarni hisobga oluvchi hisobvaraqlar” yoki
D 5800 “Qisqa muddatli investitsiyalarni hisobga oluvchi hisobvaraqlar”
K 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
K 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”.
12) Bankdan kassaga valyuta mablag’larining kelib tushishi:
D 5020 “Chet el valyutasidagi pul mablag’lari”
K 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
K 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”.
13) Xususiy aktsiyalarning sotib olinishi:
D 8610 “Sotib olingan xususiy aktsiyalar – oddiy” yoki
D 8620 “Sotib olingan xususiy aktsiyalar – imtiyozli”
K 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
K 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”.
14) Mol etkazib beruvchilar va pudratchilar oldidagi qarzlarning to’lanishi:
D 6010 “Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga to’lanadigan hisobvaraqlar”
K 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
K 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”.
15) Berilgan bo’naklarning summasi:
D 4310 “TMQlar uchun mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga berilgan bo’naklar” yoki
D 4320 “Uzoq muddatli aktivlar uchun mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga berilgan bo’naklar” yoki
D 4390 “Boshqa berilgan bo’naklar”
K 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
K 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”.
16) Ilgari olingan bo’naklarning qaytarilishi:
D 6300 “Olingan bo’naklarni hisobga oluvchi hisobvaraqlar” yoki
D 7310 “Xaridorlar va buyurtmachilardan olingan bo’naklar”
K 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
K 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”.
17) Ta’sischilarga hisoblangan dividendning to’lanishi:
D 6610 “To’lanadigan dividendlar”
K 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
K 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”.
18) Hisoblangan foizlar bo’yicha qarzlar qoplandi:
D 6920 “Hisoblangan foizlar”
K 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
K 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”.
19) Qisqa muddatli kreditlar va qarzlar qoplandi:
D 6810 “Qisqa muddatli bank kreditlari” yoki
D 6820 “Qisqa muddatli qarzlar” yoki
D 6830 “To’lanadigan obligatsiyalar” yoki
D 6840 “To’lanadigan veksellar”
K 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
K 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”.
20) Uzoq muddatli kreditlar va qarzlarning joriy qismi qoplandi:
D 6950 “Uzoq muddatli majburiyatlar - joriy qismi”
K 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
K 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”.
21) Ijaraga beruvchiga tegishli bo’lgan to’lovlar to’landi:
D 6910 “To’lanadigan operativ ijara” yoki
D 6950 “Uzoq muddatli majburiyatlar - joriy qismi”
K 5210 “Mamlakat ichidagi valyuta hisobvaraqlari” yoki
K 5220 “Chet eldagi valyuta hisobvaraqlari”.