Guliston davlat universiteti b. A. Xasanov, A. A. Xashimov, A. B. Muxametov, A. A. Abduvohidov buxgalteriya hisobi

Mz
Kz = -------
Mf
bu erda,
Kz – mahsulotni zararsiz sotish koeffitsienti;
Mz – mahsulotni zararsiz sotish hajmi;
Mf – mahsulotni foydali sotish hajmi.
Quyida mahsulotni zararsiz sotish koeffitsientini hisoblaymiz:
6 250
Kz = ----------- = 0,83
7 500
Bu koeffitsient yordamida mahsulot sotish hajmiga bog’liq zararsizlik ko’rsatkichini aniqlaymiz.
1. Mahsulot sotish hajmini qiymat ko’rinishida aniqlaymiz.
1 500 000 x 0,83 = 1 245 000 so’m
2. Mahsulotning zararsiz narxini belgilaymiz.
100 x 0,83 = 83 so’m
3. Mahsulot birligiga to’g’ri keladigan o’zgaruvchan xarajatlarni aniqlaymiz.
60 x 0,83 = 49,8 so’m
4. Mahsulot birligiga to’g’ri keladigan marjinal daromad summasini aniqlaymiz.
40 x 0,83 = 33,2 so’m
CVP–tahlil tizimi hisob-kitoblarni soddalashtiradi va ularning mehnat talabliligini kamaytiradi, shuningdek, qabul qilinadigan boshqaruv qarorlari samaradorligini oshirishga imkon beradi.
CVP-tahlili amaliyotda goho zapapcizlik nuqtasi tahlili deb ham yuritiladi.
Zararsizlik nuqtasi (rentabellik chegarasi) deganda, korxona ishlab chiqarishining shunday hajmi va tushumi tushuniladiki, bunda barcha xarajatlar qoplanishi va dastlabki foyda olinishi ta’minlanadi, ya’ni, mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni sotishdan olinadigan tushum uning barcha xarajatlari yig’indisiga teng bo’ladi. Bu sotishlarning shunday hajmiki, unda korxona foyda ham, zarar ham ko’rmaydi.
Mazkur nuqta "Xatarli", "O’lik" yoki "Muvozanat" nuqtasi deyiladi. Iqtisodiy adabiyotlarda bu nuqtani BEP ("Break-even point" – qisqartmasi) sifatida belgilanadi va u rentabellik nuqtasi yoki ostonasi deb ataladi.