Bog'liq Guliston davlat universiteti b. A. Xasanov, A. A. Xashimov, A. B
Ishlab chiqarish xarajatlarini asosiy va yordamchi ishlab chiqarishlar buyicha hisobga olishni tashkil etish. Korxonalarning ishlab chiqarish jarayonida sodir bo’ladigan har bir muomalalarining buxgalteriya hisobini yuritishda quyidagi hisobvaraqlar guruhidan foydalaniladi:
– 2010 – “Asosiy ishlab chiqarish”;
– 2110 – “O’zida ishlab chiqarilgan yarim tayyor mahsulotlar”;
– 2310 – “Yordamchi ishlab chiqarish”;
– 2510 – “Umumishlab chiqarish xarajatlari”;
– 2610 – “Ishlab chiqarishdagi yaroqsiz mahsulotlar”;
– 2710 – “Xizmat ko’rsatuvchi xo’jaliklar”;
– 3110 – “Oldindan to’langan operativ ijara haqi”;
– 3120 – “Oldindan to’langan xizmat haqi”;
– 3190 – “Boshqa kelgusi davr xarajatlari”;
– 3120 – "Oldindan to’langan xizmat haqi";
– 3190 – “Boshqa bo’nak xarajatlari”;
– 3210 – “Vaqtinchalik farqlar bo’yicha kechiktirilgan foyda solig’i”;
– 3220 – “Diskont (chegirma)lar bo’yicha kechiktirilgan xarajatlar”;
– 3290 – “Boshqa kechiktirilgan xarajatlar”;
– 8910 – " Kelgusi xarajatlar va to’lovlar rezervlari".
Ishlab chiqarish xarajatlarini elementlari va kalkulyatsiya moddalari bo’yicha hisob yuritishni ta’minlash maqsadida asosiy ishlab chiqarishning barcha xarajatlari 2010 – "Asosiy ishlab chiqarish" hisobvaraqida tayyorlanayotgan mahsulot turlari bo’yicha guruhlanadi.
2010 – "Asosiy ishlab chiqarish" hisobvaraqidan xarajatlarni hisobga olishda quyidagi korxona va tashkilotlar foydalanadi:
– mahsulot ishlab chiqarshi bo’yicha sanoat va qishloq xo’jaligi korxonalari;
– qurilish-montaj, geologiya-qidiruv ishlarini bajarish bo’yicha pudrat, geologiya va loyiha qidiruv tashkilotlari;
– xizmatlar ko’rsatish bo’yicha transport va aloqa korxonalari;
– ilmiy-tadqiqot va konstruktorlik ishlarini bajarish bo’yicha ilmiy-tadqiqot korxonalari;
– avtomobil yo’llarini asrash va ta’mirlash bo’yicha yo’l xo’jaliklari.
Ushbu hisobvaraqning debetida mahsulotlar ishlab chiqarish, ishlar bajarish va xizmatlar ko’rsatish bilan bevosita bog’liq bo’lgan bevosita xarajatlar, shuningdek, yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari, brakdan ko’rilgan yo’qotishlar va asosiy ishlab chiqarishni boshqarish va xizmat ko’rsatish bilan bog’liq bo’lgan bevosita xarajatlar aks ettiriladi.
2010 – "Asosiy ishlab chiqarish" hisobvaraqining kreditida ishlab chiqarilgan tayyor mahsulot, bajarilgan ish va ko’rsatilgan xizmatlarning haqiqiy tannarxi summasi aks ettiriladi.
Yordamchi ishlab chiqarishdagi mahsulot (ish, xizmatlar) tannarxini aniqlash uchun tegishli xarajatlar 2310 – "Yordamchi ishlab chiqarish" hisobvarag’ida guruhlanadi.
2310 – "Yordamchi ishlab chiqarish" hisobvarag’idan quyidagi yordamchi ishlab chiqarishlarni hisobga olishda foydalaniladi:
– energiyaning har xil turlari (elektroenergiya, gaz va boshqalar) bilan yordam ko’rsatish;
– transport xizmatlarini amalga oshirish;
– asosiy vositalarni ta’mirlash;
– instrumentlar, shtamplar, qurilish detallari, konstruktsiyalarni tayyorlash;
– tosh, shag’al, qum va boshqa rudasiz materiallar qazib olish;
– yog’och materiallarini tayyorlash va ularga ishlov berish;
– qishloq xo’jaligi mahsulotlarini tuzlash, qoqi qilish va konservalash (asosan savdo korxonalarida);
– maxcys kiyimlar va poyafzallarni ta’mirlash, tikish va boshqalar.
Shuningdek, mazkur hisobvarag’da 21-sonli BHMSga muvofiq, xo’jalik yurituvchi sub’ektlar balansida turgan ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik bo’linmalari xarajatlari ham hisobga olinishi mumkin.
2310 – "Yordamchi ishlab chiqarish" hisobvarag’ining debetida mahsulotlar ishlab chiqarish, xizmatlar ko’rsatish va ishlar bajarish bilan bog’liq bo’lgan bevosita xarajatlar, shu bilan birga yordamchi ishlab chiqarishga xizmat ko’rsatish bilan bog’liq bo’lgan bilvosita xarajatlar hamda brakdan ko’rilgan yo’qotishlar xarajatlari aks ettiriladi.
2310 – "Yordamchi ishlab chiqarish" hisobvarag’i debetlanganda quyidagi hisobvaraqlar kreditlanadi:
– 0200 – "Asosiy vositalarning eskirishini hisobga oluvchi hisobvaraqlar";
– 0500 – "Nomoddiy aktivlar amortizatsiyasini hisobga oluvchi hisobvaraqlar";
– 1000 – "Materiallarni hisobga oluvchi hisobvaraqlar";
– 1100 – "O’stirishdagi va boquvdagi hayvonlarni hisobga oluvchi hisobvaraqlar";
– 1610 – "Materiallar qiymatidagi farqlar";
– 2510 – "Umumishlab chiqarish xarajatlari";
– 2610 – "Ishlab chiqarishdagi yaroqsiz mahsulotlar";
– 2810 – "Ombordagi tayyor mahsulotlar";
– 3100 – "Kelgusi davr xarajatlarini hisobga oluvchi hisobvaraqlar";
– 3200 – "Kechiktirilgan xarajatlarni hisobga oluvchi hisobvaraqlar";
– 4860 – "Da’volar bo’yicha olinadigan hisobvaraqlar";
– 6010 – "Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga to’lanadigan hisobvaraqlar";
– 6110 – "Ajratilgan bo’linmalarga to’lanadigan hisobvaraqlar";
– 6500 – "Sug’urta va maqsadli davlat jamg’armalariga to’lovlar bo’yicha qarzni hisobga oluvchi hisobvaraqlar";
– 6710 – " Mehnat haqi bo’yicha xodimlar bilan hisoblashishlar";
– 6970 – " Hisobdor shaxslarga bo’lgan qarz";
– 6990 – "Boshqa majburiyatlar";
– 9390 – "Boshqa operatsion daromadlar".
2310 – "Yordamchi ishlab chiqarish" hisobvarag’ining kreditida ishlab chiqarilgan tayyor mahsulot (ko’rsatilgan xizmat, bajarilgan ishlar)ning haqiqiy tannarxi ko’rsatiladi.
