Guliston davlat universiteti axborot texnologiyalari kafedrasi

 SRAM kesh-xotira 
Xotiraning boshqalaridan farq qiluvchi turi – statik operativ xotira 
mavjud (Static RAM — SRAM). Bu nomlanishni qo‘yilishi shundaki, dinamik 

---

operativ xotira (DRAM) dan farqli ravishda uning tarkibini doimiy 
regeneratsiya qilish talab etilmaydi. Bu uning yagona sifati emas. SRAM 
dinamik operativ xotiraga nisbatan tezkor sanaladi va zamonaviy protsessorlar 
ishlovchi chastotada ishlay oladi.
SRAM ga kirish vaqti 2 ns. dan ortiq emas; bu shuni bildiradiki bu kabi 
xotira bilan 500MGts va undan yo‘qori chastotali protsessorlar bilan sinxron 
ishlash mumkin. Har qaysi bitni saqlash ushun SRAM qurilmasi olti tranzistorli 
klasterdan foydalanadi. Tranzistorlardan qaysidir kondensatorlarsiz foydalanish 
regeneratsiya zarur emasligini bildiradi. (Demak, hech qanaqa kondensatorlar 
mavjud bo‘lmasa, u holda zaryadlar yo‘qitilmaydi.) Qachon elektr ta’minot 
tusha borsa, SRAM xotiraga saqlash kerak ekanligini tushunadi. Unda nima 
uchun SRAM mikrosxemalari butun xotira tizimida ishlatilmaydi? SRAM ni 
Dinamik operativ xotira bian taqqoslanilganda tezkorligi yo‘qori, zichligi esa 
past, narxi esa yo‘qori. Zichlik pastligi shundaki, SRAM mikrosxemalari katta 
gabaritlarga ega bo‘lib, ularning axborot sig‘imi past bo‘ladi. Ko‘p sondagi 
tranzistorlar va ularning klasterlashtirilganligi, nafaqat SRAM mikrosxemalari 
gabaritini oshiradi, balki DRAM mikrosxemalariga o‘xshash parametrlar bilan 
taqqoslanilganda uning texnomanik jarayoni narxini sezilarli darajada oshiradi.
Masalan, DRAM moduli hajmi 128 Mbayt yoki undan ko‘p bo‘lsa, shu 
vaqtda o‘lchami taxminan unga teng SRAM moduli hajmi 2 Mbayt ni tashkil 
etadi va ularning bari bir xil bo‘ladi. Shunday qilib, SRAM gabaritlari dinamik 
operativ xotira o‘lchami 30 marta oshadi, shuningdek, bunda uning narxi 
haqida ham shunday deyish mumkin. Bularning barchasi SRAM xotira 
tipidagilarni shaxsiy kompyuterarda operativ xotra sifatida ishlatishga qarshilik 
qiladi.
Shunga qaramasdan, ishlab chiquvchilar SRAM tipidagi xotirani ShK 
effektivligini oshirish uchun ishlatishadi. Ammo sezilarli darajada narxni 
oshishidan kesh-xotira sifatida unchalik katta bo‘lmagan tezkor SRAM xotirasi 
o‘rnatiladi. Kesh-xotira taktli chastotada ishlaydi, bu protsessor taktli 
chastotasiga yaqin va unga teng bo‘lib, bu xotira o‘qish va yozish 
protsessorlarida ishlatiladi. Ma’lumotlarni o‘qish jarayonida tezkopr kesh-
xotira operativ xotiradan past tezlikda yozib oladi, ya’ni DRAM dan. Dinamik 
operativ xotira kirish vaqti 60 ns dan kichik bo‘lmasligi kerak (16 MGts taktli 
chastotaga mos keluvchi). Agarda shaxsiy kompyuter 16 MGts taktli 
chastotada (yoki undan past) ishlasa, kesh kerak bo‘lmasligi uchun DRAM 
tizimli plata va protsessor bilan sinxronlashtirilgan bo‘lishi kerak. Protsessor 
taktli chastotasi 16 MGts ga ko‘tarilsa, DRAM ni protsessor bilan 
sinxronlashtirish mumkin bo‘lmay qoladi, shu sababli ishlab chiquvchilar 
shaxsiy kompyuterlarda SRAM ni ishlatishni boshladilar. Bu 1986 va 1987 
yillarda, 16 va 20 MGts chastotada ishlovchi 386 protsessorli ShK paydo 
bo‘lganidan keyin boshlandi. Aynan shu shaxsiy kompyuterlarda dastlabki 
kesh-xotiralar ishlatildi, ya’ni protsessor bilan ma’lumotlarni almashib turuvchi 

---

SRAM mikrosxemalariga o‘rnatilgan tezkor bufer. Keshning tezkorligini 
protsessor tezkorligi bilan solishtirish mumkin, kesh nazoratchisi protsessorga 
ma’lumotlar talabini bilishi va tezkor kesh-xotiraga zaruriy ma'lumotlarni 
yuklaydi. U holda protsessorga beriladigan xotira manzili ma’lumotlari 
operativ xotiradan emas, balki tezkorligi birmuncha past bo‘lgan tezkor 
keshdan yuboriladi.
Kesh – xotira “soddalik” miqdorini qisqartirishga va kompyuter 
tezkorligini oshirishga imkon beradi. Ma’lumotlarni protsessorda hisoblash 
jarayonida kutish vaqtini minimallashtirish uchun zamonaviy shaxsiy 
kompyuterlarda odatda ikki tipdagi kesh-xotira qaraladi: