Gulistoh davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika psixologiya va mehnat ta

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

45

2.3.OG’ISHGAN XULQ - O’RGANISH NATIJASI SIFATIDA 

 

Agar psixoanalitik yondashuv ko’proq shaxs rivojlanishining ichki dinamikasini 

o’rganish sifatida mo’ljallangan ekan, unda bixeviorizmdan kelib chiquvchi nazariya 

bevosita kuzatilgan axloqni o’rganadi. Bixeviorizm (axloqiy psixologiya) mustakil 

yo’nalish sifatida XX asrning boshlarida ajralib chiqdi. Uning asosi  Torndayk, 

Dj.Uotson, B. Skinner kabi nomlar bilan bog’lik. 

Axloqiy psixologiyaning asosiy nizomlari quyidagicha holatlarda shakllantirilishi 

mumkin: 

 Psixologik real (kuzatilayotgan) inson axloqi va uni boshkarishni oldindan aytib 

berish bilan shug’ullanishi lozim. Har qanday axloqning maqsadi - muhitga 

moslashish. Axloq-shaxsning bevosita ichki faollik va tashqi xarakatlarda namoyon 

bo’luvchi individual xususiyatlari, mu-hit bilan o’zaro ta’sir jarayoni. (Dastlab 

"axloq" tushunchasi ostida faqat tashqi ko’-rinish - dvigitelli, xissiy, vegetativ, 

nutqlar tushunilardi.) 

Ushbu jarayon quyidagicha amalga oshiriladi: rag’bat - oraliq o’zgarishlar - 

reaktsiya. Oraliq o’zgarishlar ostida hozirgi vaqtda reaktsiya ortida yashiringan 

barcha narsalarni tushunish mumkin. Bu - hissiy jarayonlar (ayniqsa xavotir), 

axloqning ushbu shakli motivatsiyasi (uyg’otuvchi omillar), kognitiv jarayonlar 

(anglashning xususiyatlar vazifani tushunish va h.k.), o’z-o’zini boshqarish 

jarayonlari. 

Axloq shubhasiz reflekslar va instinktiv dasturli (organizmning bir butun kabi 

nasliy, shablon reaktsiyalari asosida shakllanadi.Inson axloqining shakllanishida 

asosiy mexanizmlar o’rganish hisoblanadi. O’rganish - yuzaga kelgan vaziyatga 

reaktsiya asosida  axloqning  muayyan turlarini egallash va saqlanish jarayoni. 

Istisno, qachonki faollikning o’zgarishi tug’ma reflekslar, yetilish yoki muvaqqat 

holatlar (charchash, giyohvand; kayfi) bilan bog’liq bo’lgan hollardan iborat. 

Bixeviorizm nazariyasi - bu qonunlar yoki inson axloq» tamoyillarining 

tajribalari asosida ta’riflanuvchi keng qamrovli nazariya. 

---

 

46