Gulistoh davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika psixologiya va mehnat ta

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

62

X U L O S A 

 

Psixologik konseptsiyani tahlil qilish sharofati bilan biz yana bir bor amin 

bo’ldikka, biz o’rganayotgan reallik-shaxsning og’ishgan xulqi naqadar murakkab va 

ko’p obrazlidir. Og’ishgan xulq ruhiy muammolarning oqibati bo’lishi mumkin, 

shuningdek, u ichki shaxsiy nizolar va noteng psixologik himoyalar bilan bog’liq 

bo’lishi, oilaviy disfunksiyaning natijasi bo’lishi mumkin va nihoyat, istalmagan 

axloq shunchaki odat - bir necha bor takror-langan va tashqi yoki ichki foyda bilan 

taqdirlangan harakatlardir. Bu nimadir bitta yoki birdan ko’p bo’lishi mumkin. 

Ko’rib chiqilgan psixologik omillar va deviant axloq mexanizmlarini 

aniqlashtirib, biz uning psixologik tarkibini tizimlashtirishga urinishimiz mumkin. 

Og’ishgan xulq quyidagilarni o’z ichiga oladi: 

-ruhiy muammolar - hayot mazmunining yo’qligi yoki uni yo’qotish, 

shakllanmagan ma’naviy qadriyatlar, reduksiyalangan oliy tuyg’ular (vijdon, 

mas’uliyat, to’g’riso’zlik), ichki bo’shliq, o’z-o’zini ro’yobga chiqarishni blokirovka 

qilish; 

-kadriyatli-motivasion tizimdagi deformasiya-deviant qadriyatlar, oppozitsion 

ko’rsatmalar, odamlarga dushmanlik munosabati, vaziyatli-egotsentrik oriyentasiya, 

ehtiyojlar frustatsiyasi, ichki nizolar; 

-hissiy muammolar-xavotir, ruhiy azoblanish holati, salbiy kechin-malar (xafalik, 

nafrat, ayb), hissiyotlarni tushunish va ifodalash qiyin-chiligi; 

-o’z-o’zini boshqarish muammolari - maqsad qo’yish va ularni bajarishga 

erishish qobiliyatining buzilishi; noteng o’z-o’zini baholash; yoki etarli bo’lmagan 

o’z-o’zini nazorat qilish past refleksiya, stressni egallashning nokonstruktiv 

strategiyalari, psixologik himoyaning kam mahsuldor mexanizmlari, past 

moslashmagan imkoniyatlar, shaxs ijobiy resurslarining tankisligi; 

-kognitiv xatolik - disfunksional xayollar, tafakkur stereotiplari, cheklangan 

bilimlar, miflar, bid’atlar, noteng ko’rsatmalar; 

---

 

63

-salbiy hayotiy tajriba - salbiy odatlar; hayotning deviant obrazi; zo’ravonlik 

tajribasi (jabrlanuvchi sifatida bo’lganiday tajovuzkor rolida ham); jarohatli hayotiy 

vaziyatlar, individual chidamlilik bo’sag’asini ko’taruvchi: stress, frustatsiya, krizis, 

nizo. 

Og’ishgan xulq holatida, qoidadagiday, sanab o’tilgan bir necha psixologik 

muammolarning o’rni bor. Bir masala oxirigacha aniq bo’lmay qolmoqda - shaxsning 

ko’rib chiqilgan xususiyatlari qachon va nima uchun axloqiy buzilishni chaqiruvchi 

yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan bo’sag’a"dan oshadi? Haqqoniylik uchun ta’kidlash 

kerakki, u yoki bu darajadagi psixologik kiiinchiliklar har bir odamga xos (masalan, 

o’ziga ishonmaslik).  Biroq   muayyan sabablar kuchida (masalan, shaxsiy ramzlar 

tizimi)bir holda shaxsiy muammolar odamni ijobiy faollikka rag’batlantiradi 

(ijodkorlik, odamlarga xizmat kilish, yutuqlar), boshqa holda og’ishgan xulqni 

keltirib chiqaradi. 

Umuman olganda, yig’ilgan klinik va eksperimental ma’lumotlar deviant 

harakatlar va qandaydir aniq omillar, mexanizmlar orasidagi chiziqli bog’liqlik 

mavjud emasligini taxmin qilishga imkon beradi. Shaxsning ogishgan xulqya ijtimoiy 

axloqning o’zaro bogliq omshlari - shart va psixologik sabablari determinasiyalangan 

tizshshning murakkab shaklini o’zida aks ettiradi. 

Muhtoj axloqning ajratilgan omillarini tahlil kilish uchun ishchi sxemasi 

ko’rinishida taqdim etish mumkin. Ushbu sxema bir vaqtning o’zida shaxs 

muammoli axloqining ham sababi, ham stabilizatori bo’lib chiqishi mumkin bo’lgan 

birmuncha zaif tomonlarini o’z vaqtida anglash imkonini beradi. 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

64