Gulchilik va gazon barpo etish fanidan kurs ishi mavzu

4 .Xulosa va tavfsiyalar

5 .Foydalanilgan adabiyotlar

6. Ilovalar ( Jadvallar)

KIRISH
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti famonlari va hukumat qarorlarida “Aholi yashash hududlarini ko`kalamzorlashtirish ” va obod qilashga muhim e`tibor qaratilmoqda. Ko`kalamzorlashtirishning eng muhim vazifalaridan biri – inson hayoti uchun sog`lom va to`laqonlii,estetik tabiiy estetik muhit yaratishdir.bu ma’noda ko’kalamzorlawtirish sohasi landshaftli qurilish va landshaft arxitekturasi bilan hamkorlikda faoliyat yuritadi. Ko’kalamzorlashtirish xududlariga hajmiy –masofaviy jihatdan yondashilib ignabargli o’simliklardan foydalanish va tabiiy landshaft komponentlaridan foydalangan holda tashkiliy ishlarni amalga oshirish soxasi hisoblanadi . Vazirlar Mahkamasining 2009-yil 9-martdagi 59-son qarori bilan “Zamonaviy arxitektura –shaharsozlik talablarini hisobga olgan holda Aholi punktlarini obodonlashtirish ishlarini tashkil etish qoidalari tasdiqlangan , 2013-yil 13-avgustdagi 223-son qarori bilan esa “O’zbekiston Respublikasida landshaft dizaynini rivojlantirish Dasturi qabul qilingan va unda belgilangan vazifalar bosqichma–bosqich amalga oshirilib kelinmoqda Shaharlarda yashil zo’nalar barpo etishga etibor kuchayib bormoqda. Bizning issiq va quruq iqlimimizda nina bargli va doim yashil o’simliklarning ahamiyati juda katta .Keyingi yillarda shahar ko’kalamzorlashtirish tizimida manzarali introduksiya qilingan va tabiiy o’sgan ninabargli daraxtlar va doim yashil butalar ekish ko’lami oshdi. O’zbekiston manzarali bog’dorchilikni rivojlantirishning asosiy yo’nalishlaridan biri- ko’kalamzorlashtirish uchun shahar sharoitlariga biologikchidamli buta va daraxtlar turlarini introduksiya qilib kopaytirish hisoblanadi .Bugun mamlakatimizda barcha hududlarida kattadan –katta qurilish ishlari va obodonlashtirish tadbirlari amalga oshirilmoqda .bunday obektlar atroflarini va ichki interyerini bezash va yashil hududlarini barpo etishda ninabargli daraxt va buta turlari katta ahamiyatga ega bo’ladi.

Hurmatli birinchi Prezidentimiz takidlaganlaridek “Tabiatga qo’pol va takabburlarcha munosabatga yo’l qo’yib bo’lmaydi” deb alohida uqdiradilar. Bunday munosabatni tabiat kechirmaydi, deb davom etadi. Prezidentimiz inson tabiatning xo’jayini, degan soxta sotsialistik mafkura natijasida unga juda katta talofat yetkazildi, insonlarning hayoti, ularning qirilib ketish va genofondining yo’qolib borishi xavf ostida qoldi. Vazirlar Mahkamasining Respublikamizda tinchlikni taminlash va ishlab chiqarishni yuksaltirish borasida olib borilayotgan fidokorona ishlari xalqmizning tinch osonishta va madaniy hayot kechirishlari uchun to’la imkoniyat yaratib bermoqda. Madaniy hayotning muhim tomoni esa shahar, tuman va barcha aholi yashaydigan, ishlaydigan, hordiq chiqaradigan joylarni obodonlashtirish va ko’klamzorlashtirishdan iborat. Ma’lumki, obodonlashtirish va ko’klamzorlashtirishni bog’lar, gulzorlar, ko’cha va rang- barang fayz va manzara kiritib turadigan ko’rkam xushmanzara o’simliklarsiz tasavvur qilish qiyin. Ayniqsa xalqmiz faravon hayot kechirayotgan hozirgi kunda “yashil do’stlar” insonlar hayotida birinchi o’rinda turadi.

Prezidentimiz shu munosabat bilan ekologik xavfsizlikni ta’minlash va kuchaytirishning quyidagi asosiy yo’nalishlarini asoslab beradi. Birinchidan, tegishli texnologiyalarni ishlab chiqarish va joriy etish, ikkinchidan, qayta tiklanadigan zahiralarning qayta ishlab chiqarishning tabiiy kengayishini taminlash asosida tabiiy zahiralarning hamma turlaridan oqilona foydalanish. Uchinchidan, katta-katta hududlarda tabiiy sharoitlarni tabiiy zahiralaridan samarali va kompleks foydalanishni ta’minlaydigan darajada aniq maqsadga yo’naltiriladigan, ilmiy asoslangan tarzda o’zgartirish muammosi. To’rtinchidan, jonli tabiatni boshlang’ich asos sifatida saqlab qolish uchun madaniy ekinlar, hayvonlarning yangi turlarini ko’paytirish. Beshinchidan, shaharsozlik va tumanlarni rejalashtirishda yashash uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish. Oltinchidan, jahon jamoatchiligi e’tiborini mintaqa ekologik muammolariga jalb etish.

O’simlik deganda ko’z o’ngimizda o’zining ajoyib gullari va yashil barglari, shox shabbalari bilan tabiatga fayz kiritib turgan, qalam ahliga ilhom, bemorlarga shifo, barchaga kuch-quvvat, izzat belgilaydigan rang barang gullar namoyon bo’ladi. Rang barang gullar kishi ko’nglidagi tashvishlardan forig’ etadi. Binobarin gulning ko’rkam, go’zal ko’rinishlaridan, xushbo’y yoqimli, ufuradigan bahri-dili ochilmaydigan kishi bo’lmasa kerak. U hayot ko’rki, fayzidur. Dastalangan yoki chaman bo’lib ochilib turgan gul qaysi yurakni eritmaydi, qaysi dilni qitiqlamaydi, qaysi bir insonni mehnatga chorlamaydi deysiz. Gul hayotimizga shu qadar singib ketganki usiz marosimlarni, barcha tantanali va shodiyoha kunlarni tasavvur qilish qiyin. U yoshlarga muhabbat, keksalarga hurmat ramzi sifatida ham xizmat qiladi. O’simliklarni bu ajoyib hislatlarini anglab yetgan qadimgi ajdodlarimiz ham o’zlari yashab turgan joylarga o’simliklar ekishgan.

Ma’lum bo’lishicha, eramizdan oldingi 4-asrda Marg’ilon va So’g’diyona yerlarida ko’plab bog’ va xiyobonlar bo’lib, ularda manzarali daraxt butalar chiroyli ajoyib gullar hamda boshqa o’simliklar parvarish qilishgan. O’sha davrlardan boshlab boshqa mamlakatlardan xushmanzarali o’simliklarni keltirib o’stira boshlaganlar. Bog’lar barpo qilish, ko’chalarni xushmanzara o’simliklar hisobiga boyitish hozir ham davom etmoqda.

Ma’lumki bog’ va ko’chalardagi manzarali va mevali o’simliklar yuqorida aytilgan xislatlaridan tashqari havoni kislorodga boyitadi, uni chang va turli zararli gazlardan tozalaydi, soya va salqinlik ato etadi, shamol tezligini pasaytiradi, ular tomonidan ajratilgan turli uchuvchi moddalar zararli mikroblarni o’ldiradi efir moylari esa havoni xushbo’y bo’lishini ta’minlaydi, yozda havo haroratini 5-100C ga pasaytiradi.

O’zbekiston dunyoga o’zining tarixiy o’tmishi-asriy betakror tarixiy obidalari bilangina emas, balki obodonlashtirilish va ko’kalamzorlashtirilish tarixi bilan ham mashhurdir. Buyuk Amir Temur zamonidayoq Samarqandni obodolashtirishga alohida e’tibor berilgan. “Boburnoma”da keltirilishicha, dunyoga mashhur Temur bog’larida mahalliy daraxtlar va gullar bilan birga o’zga o’lkalardan keltirilgan ajoyib va bir-biridan chiroyli gullar ham ekilgan. Ularning ko’pchiligi zamonlar o’tishi bilan hozirgacha saqlanib qolmagan. Shahrimizning beqiyos tarixiy yodgorliklari kabi ular ham chet ellik sayyohlarni o’ziga jalb etuvchi tabiat durdonalaridir .

Respublikamizda aholi yashash joylari, dam olish maskanlari, korxona va tashkilotlar xududlarini ko’kalamzorlashirishda manzarali, atrof muhitga ijobiy ta’sir qiluvchi, xom-ashyo tariqasida yuqori samara beradigan gullarni ko’paytirishga katta e’tibor berilmoqda

Inson va tabiat bir biri bilan chambarchas bog’liq. Shahar va qishloqlarda turli bog’lar, parklar, dam olish maskanlari barpo qilinmoqda. Moddiy va ma’naviy o’sish madaniy hordiq chiqarish, qishloqlarni obodanlashtirish, turli tuman qurilishlar va ular atrofini ko’kalamzorlashtirish ishlariga katta ahamiyat berilmoqda. Tabiatni qo’riqlash va muxofaza qilish, tabiiy resurslarni asrash ko’kalamzorlashtirish maydonlarni kengaytirish yangi park va dam olish maskanlarini tashkil qilish yangi bog’lar parklar yashil maydonlar hosil qilish uchun manzarali daraxt va butalarning navlarini ko’pytirish tanlash va saralash yo’llari bilan seliksiya natijasida yangi navlarni keltirib chiqarish ishlariga katta e’tibor berilmoqda.

Sanoatning rivojlanishi atrof - muhitni ifloslantirishiga, havo va suv havzalarini ayerozol va gaz shaklidagi chiqindilarni zavod, fabrika issiqlik elektr stansiyalari, isitish tarmoqlari, avtomobillar ko’proq chiqaradilar, bu esa odamlarning sog’ligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi, ayniqsa O’zbekistonning keskin kontinental iqlimida bu yaqqol ko’zga tashlanadi.Bu muammo xalqaro ahamiyatga egadir. Yuneskoning bosh sessiyasida «Odam va biosfera» mavzusida keng tadqiqotlar dasturi qabul qilingan

Hozirgi zamon shahri yoki aholi punkti - bu murakkab imoratlar bo’lib, ular har hil vazifani bajaradilar, yo’llar, maydonlar ochiq joylar, suv havzalari va xilma-xil gulzorlar. Hozirgi zamon shahar qurilish me’yorlari bo’yicha aholi punktlarning 50 % maydonida yashil maydonlar va gulzorlar bilan qoplangan bo’lishi kerak .

Yashil qurilish amaliyoti o’ziga shularni qamrab oladi: bog’lar, barpo etish, har xil ob’ektlarni ko’kalamzorlashtirish sharoitga o’simlik turlarini tanlash, har xil ob’ektlarda o’simliklarni joylashtirish va guruhlash va ularga alohida parvarish berish maqsadga muvofiqdir.

Aholi puntklarini ko’kalamzorlashtirish tarixiga nazar tashlasak, u quldorlik davrida paydo bo’lishga ishonch hosil qilamiz, u davrda bog’lar, diniy inshoatlar, saroylar, xukmdorlar bog’lariga asosiy e’tibor berilar edi. Qadimgi Misrda bog’larni joylashtirish yuqori sifat bilan bajarilar edi. Qadimgi Mesopotamiyada katta maydonli ov qo’riqxonalari bo’lgan. Zinapoyalarda joylashgan bog’lar narvonlar bilan bog’langan. Qadimgi Gresiyada daraxtlar simmetrik usulda joylashgan ibodatxonalarni o’rab turar edi, ayrim paytlarda esa shaharning markazini ham. Bizning asrimizdan ilgarigi V asrda bog’lar - geronlar kolonnalar va haykallar bilan bezatilgan va sport bilan shug’ullanadigan maydonlar ko’kalamzorlashtirilgan.

Manzarali bog‘ va o‘rmonzorlarning musaffo havosidan nafas olish ko‘plab kasalliklarni davolashda, inson salomatligini muhofaza qilishda muhim ahamiyatga ega. O‘simlik dunyosining beminnat xizmati faqat is gazini qabul qilib, toza kislorodga aylantirib berishi bilan emas, havo tarkibidagi ko‘plab kasallik tarqatuvchi mikroblarni zararsizlantirib beruvchi fitonsid moddalar ajratishi bilan ham ahamiyatlidir. Mamlakatimizda keng ko‘lamli ko‘kalamzorlashtirish ishlarini amalga oshirish uchun yetarlicha shart-sharoit yaratilgan .

Mutaxassislarning ma’lumotiga ko‘ra, inson organizmining mo‘tadil rivojlanishi uchun uni o‘rab turgan atrof-muhitda kislorod miqdori 21 % dan kam bo‘lmasligi, karbonad angidrid esa 0,04 % dan oshmasligi zarur. Muvozanatning saqlanishi ob-havoning musaffoligiga bog‘liq. Havoga chiqariladigan chang-g‘uborlarni, sanoat korxonalari, transport vositalaridan ajralayotgan zararli gaz va chiqindilarni tozalab, inson uchun qulay yashash muhitini vujudga keltirishda o‘simlik olamining o‘rni beqiyos. Introdusentlarning o‘sib rivojlanishiga yangi joyning nafaqat iqlimi, balki hududning tuproq sharoiti, xususan, uning kimyoviy tarkibi, fizikaviy xususiyatlari strukturasi, undagi gumus va elementlar miqdori ta’sir ko‘rsatadi. Bu qator tadqiqotlarda o‘z isbotini topgan.

Mustaqillik sharofati ila yurtimizda yangidan-yangi manzarali gullar va daraxt - butalar ekilmoqda va ko’paytirilmoqda .

Ko’kalamzorlashtirish masalalarini malakali ravishda echish uchun mutaxassislar biologiya,ekologiya ,yashil o’simliklarni manzarabop sifatlari,yashil qurilishda kompozisiyalar tuzishdagi asosiy uslublar, yashash joylarini ko’kalamzorlashtirish tizimi ,yashil ekinzorlarni loyihalash,ularni yaxshi holatda saqlash uchun olib boriladigan asosiy ishlar ko’lami bo’yicha chuqur bilimga ega bo’lishlari lozim bo’ladi.

Bugungi kunda shaharsozlikdagi asosiy muammolardan biri- ko’kalamzorlashtirish ishlarini ilmiy asosda tashkil etishdir.

Aholi turar joylarini-shaharlar ,tumanlar,qishloq va posyolkalarni ko’kalamzorlashtirish- bu joylarni obodonlashtirishning asosiy vositalaridan biri bo’lib hizmat qiladi.

O’zbrkiston Respublikasi Prezidenti va hukumat qarorlarida aholi yashash hududlarini obodonlashtirishga alohida e’tibor qaratiladi.

Hozirda ko’kalamzorlashtirish ishlarini olib borishda bir qancha ilmiy tashkilotlar ,gul o’stiradigan ko’chatxonalar o’z faoliyati bilan shug’ullanmoqda .