Г>ул китаптл К. лракллнакстаппып кубла ранонллрыпда жасай- тугын клракалпаклардын этннкалык составы, сол гсрригориядагы

КУБЛА ДИАЛЕКТ «ТЕРРИТОРИЯСЫНДА
ЖАСАЎШЫ ХАЛЫКТЬЩ ЭТНИКАЛЫК
СОСТАВЫ, ЭКОНОМИКАЛЫК ҲӘМ
МӘДЕНИЙ СЫПАТЛАМАСЫ
Кубла райоиларда жасаўшы карақалпақлар этногра- 
<|)иялық, генеалогиялық жақтан сақланған урыў атт- 
маларынан өз бойында қандай белгнлерди сақлап қал- 
ды, деген мәселени шешиў оғада қызықлы. Этноним- 
лерднн келнн шығыўы, олардыц этимологиясын анық- 
лаў көп излениўди керек етеди. Бул жерде биз куб- 
ла дналекттеги карақалпаклардын өгкендеги урыўлық 
классификацнясына салыстырғанда өзгернслерин, арқа 
ҳам кубла диалектте бундай урыўлар арасыида қандай 
нарық бар екенлигин, олардын (урыўлардыц) аталған 
жеплерае қонысласыу дәўирин сөз етиўимиз керек.
Кубла дналекттеги қарақалпақлар этннкалық жақган 
ҳор қыйлы) Вул жерде карақалпаклардыц он төрт урыў 
арысынан кытай. қыпшақ, кенегес, мацғыт қәўимлери, 
қоцырат арысынан шуллик ҳәм жаўынгыр бөлимлер- 
индеги қыят, ашамайлы, қолдаўлы, костамғалы, бал- 
ғалы, қондеклн, қара мойын, мүйтен урыўлары бар. 
Он 
юрт урыу арысыидагы қытай, кыпшақ, кене- 
I сс, мнцгыг кәўимлерине байланыслы атамалар, олар- 
дыц шақпилары жийи ушырасады. Аталған кәўимлер- 
диц пайда болыў дәўири, қубла районларға қонысла- 
сыў жагдайлпры ҳаққында үзил-кесил пикир айтыў 
қыйын. ('.онлықгаи қарақалиақ халқынын улыўмаэтпо-
I В Л Г 1
1ь
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ч
/з
*
/
геиези, этпографиялық сыиагламалары, көшии қоиыс- 
ласыў тарийхыпа тоқтаймыз.
Т. А. Жданко Конырат ҳәм Он төрт урыў арысларын- 
дағы қәўимлердин составына, қәўп.м, урыўларға тнйис- 
лн тамга ҳәм уранларға анализ жасайды, қаракал- 
пақ урыўларынын тарийхый орналаскан коныслары, ол 
жерлерден көшиў себеплери ҳаккында жазылғап де- 
реклер менен халық аўзынан алынған аныз сөзлердн 
пайдаланып, этникалык белгилердн ашын беретуғын 
фактлер келтиреди.13
Кубла районлардағы карақалпақлардыц қытай қәўими 
ўәкиллерннин қәўимлик тамғасы—шөмиш ҳәм жаўын- 
герлик ураны ,ултаў“ ямаса „уллытағ“ деп аталыўы 
туўралы мағлыўмат береди. Т. А. Ждапконыц дәлнл- 
леўи бойынша „Ултаў*1 ураны Орталық Казақстандагы 
Улытаў бийиклиги менен тамырлас. Ол жер Шалқар 
көлинин арқа шығысында жайласкан. 
Аталған орын 
тарийхый дереклерде жийи гезлесип, ацшылықка ҳәм 
жайылымға байланыслы белгили болғанм[ Сөйлес|Тп 
караған информагорларымыз кытай кәуиминии басқа 
кәўн.млер сияклы урыўлық қарым-катнаста, жәмийет- 
лик курылыста өз заманында белгили орынға нйе бол- 
ғаны ҳақкында мағлыўмат берши онын кандай урыў- 
ларға бөлингенлигин көрсетеди./Мысалы, кытай кәўи- 
ми—бессары, бексыйық, қайшылы, анпа, куйын, әйтеке, 
ше 
"ши т. б. бөлимшелерғе бөлинедн^/
гөрт урыў арысына киретуғыц үлкен 
кәўим- 
қьгпшақлар. Кубла диалектте қыпшак қәўиминиц қац- 
лы, сацмурын, қанжыгалы, ябы, майлы балта, боқму- 
рын, арық, естек, қат кацлы, бағаналы, салтыр, қан- 
лы 
/орманшы/ 
сыяқлы бөлимшелери 
ушырасады,/ 
Информаторлар өз урыў атамаларыныц ертедеи бар 
екенлигин айтып, оныц этимологнялық талланыўы бой- 
ынага ҳәр түрли пикирлерди ортаға салады.
\Кыпшақ қәўиминдегп халыклар бнри-бирннен қашық 
емес жерде жасаган. Олардыц тийкарғы моканы Шым- 
бай районыныц бурыннан княтырган кец майдаилықла- 
ры менен Әмиўдәрьяныц он тәреннндеги баска да орын- 
лар^ Кыпшақ қоўиминдеги қаракалпақлардыц тамғасы-