Г>ул китаптл К. лракллнакстаппып кубла ранонллрыпда жасай- тугын клракалпаклардын этннкалык составы, сол гсрригориядагы

н) Топонимикалық атамалар
Қубла диалекттеги топонимикалык атамаларды үй- 
реннў иси оғада қызықтырарлық. Буныц себебн әйем-
1ОТ С. М у т а л л и б о н. Морфология ва лекснка тарнхидан
қисқача очерк. Тошкеит, 195У, 142-бет.
59
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

гн ләўнрдс, С. П. Толстовтыц сөзн менен аПтқанда, 
вОрта Азиялык 11гнпет“101 болып есапланған Хорезм 
оазнспнде жасаган халықлар ҳәм қалалар тарийхы өз 
бойыпа терец сырды сақлаған.
Клрақалпақстанныц қубласындағы Төрткүл, Биру- 
пий райоиларынын территориясыидағы тарийхый есте- 
ликлердиц бизиц эрамызға дейинги әсирлерден ҳәзнрги 
ўақыгқа шекем сақланып калыўы-халық тарийхыныц 
гүўасы. Төрткүл, сондай-ақ Карақалпакстан АССР ыныц 
базыбир районларынын, улыўма каракалпак халқыныц 
өтмиштеги тарийхы туўралы бай мағлыўматларды С. 
II. Толстов, П. П. Иванов, Я. Г. Гулямов т. б. мий- 
нетлеринен табыўға болады.
Кублада жасаўшы қарақалпақ тили ўәкпллерн ме- 
пеп сөйлесиў, пикир алысыў дәўиринде сол жерде 
ушырайтуғын бир неше топонимнкалық атамалар жа- 
зып алынды. Бул атамалардыц келип шығыў тарийхын, 
қолланыў жағдайларын үйрениўде жумысты сол изерт- 
лениўши объект пенен тығыз байланыслы түрде алып 
барыў көп ғана жемнсли нәтийжелерди ҳәм жаца мағ- 
лыўматларды береди.
Биринши нәўбетте 
Д өрт күл
(эд. орф. 
Төрткул)
ата 
масын қарастырайық. Гейпара информаторлардыц ай- 
тыўы бойынша, бул жерде төрг көл болғанмыш, соннан 
„төрткөл", „төрткүл" атамасы кслип шыққан деп бол- 
жайды. Бул пикир, бизинше, шынлыкка жақынласпай- 
ды. яТөртьүл“ сөзи төрт мүйешлн деген мәнини ац- 
латады (ККРС., 652).
Н. А. Баскаков „Каракалпакский язык“ атлы мий- 
петинде бул сөзди втёрткюл“ /четырехугольник/ деп 
келтиреди1"'1. Оннан сонғы макаласында „дөрткүл* (лд. 
т өрткүл)
сөзин половец тилн менен салыстыра оты- 
рып: половец тилинде 1огсйи1, қаракалпақ тилинде 
шөрткүл
четырехугольник-төртмүйешлнк/ деген дә- 
лил айтады1'"1. Усынылған сөз башқурт тилинде „дүрт- 
көл“ формасында ушырасып яквадрат“, „квадратлы*