Gul bosish haqida umumiy ma’lumotlar

Quyuqlovchilarning sinflanishi

Tabiiy		Kimyoviy			Emulsion
Noiogen	Anionli		Sun’iy	Sintetik
Polisaxaridlar: kraxmal karubin guaran	poliuron kislota hosilalari: alginatlar kamedlar tragant		Fizik modifikatsi-yalangan kraxmal, kraxmal va sellyuloza efirlari	Poliakrilonitril xosilalari: akrilonitril sopolimerlar, polivinil- spirt	«Moy-suvda» «Suv-moyda»

Gul bosish uchun ishlatiladigan quyuqlovchilar quyidagi talablarni bajarmog’i lozim: mato yuzasiga ravon o’tish, gul chegara chiziqlarining aniqligi, gul bosish validagi naqshlarni yaxshi ho’llash va unda ushlanib qolish, gul bosish jarayonining turli sharoitlariga chidamlilik; ikki va undan ortiq bo’yoqning o’zaro tez aralashishi; mato yuzasidagi bo’yoq plyonkasining bo’kuvchanligi; oson yuviluvchanlik, rangning ravonligi, bo’yovchi modda bilan kimyoviy bog’lanmaslik.

Quyuqlovchilar polimer materiallarning chin yoki kolloid eritmalari bo’lib, makromolekulalar eritmada o’zaro ta’sirlanib ichki fazoviy qurilma hosil qiladi, ana shu makromolekulalar quyuqlovchilar deb ataladi. 2-jadvalda quyuqlovchilar to’g’risida ayrim ma’lumotlar keltirilgan.

Quyuqlovchilar va bo’yoqlarning texnik va fizik xossalari.

Texnik xossalari bu - gul bosish ravonligi, gul chegara chiziqlarining aniqligi, bo’yoqning mato qatlamiga kirishish chuqurligi, bo’yoqning naqshvand o’ymalaridan matoga o’tish qobiliyati, rang to’qligi, bo’yovchining bog’lanish darajasi. Fizik xossalari quyultmaning ichki fazoviy qurilishi - reologik xossalaridir. Gul bosish sifati bo’yoqning texnik va fizik (qurilma-mexanik) xossalari orasida bog’liqlikni to’g’ri topishni taqozo qiladi. Gul chegara chizig’ining yoyilib ketishi bo’yoq qovushqoqligining susayishi sababidandir. Bu hodisa esa o’z navbatida bo’yoq ichki qurilmasining mexanik ta’siri ostida buzilishiga bog’liqdir. Tashqi ta’sir olingandan so’ng yana o’z xossalarini tiklay olish qobiliyati uning tiksotropligi deyiladi. Faqat tiksotroplik xossasiga ega quyuqlovchigina gul bosishda ishlatiladi. Bo’yoq tarkibiga bo’yovchi va quyuqlovchidan tashqari yordamchi moddalar ham kiradi. Ularning tarkibi va miqdori bo’yovchi modda turiga bog’liq.

Quyuqlovchilar ichida eng ko’p qo’llaniladigani (90% dan ortiq) kraxmal va uning modifikatsiyalangan mahsulotlaridir.Buning sababi kraxmal arzon, olinishi oson va aktiv bo’yovchilardan tashqari barcha sinf bo’yovchilari uchun ishlatsa bo’ladi. Kimyoviy tuzilishi bo’yicha -d-glyukoza qoldig’idan iborat polimer; umumiy formulasi:{C₆H₇O₂(OH)₃}_n. Kraxmal chiziqsimon tuzilishli amiloza (15-25%) va shoxchali tuzilishli amilopektin (75-85%) dan tashkil topgan. Kraxmalning qayishqoqligi past, shu sababli ko’pincha tragant bilan 1:1 nisbatda aralashma holida ishlatiladi; undan tashqari uzoq saqlab bo’lmaydi. Aktiv bo’yovchilar bilan kimyoviy reaksiyaga kirishadi. Kraxmal suvda erimagani sababli kislota, oksidlovchi solib qaynatiladi. Kraxmalni temperatura, kislotalar ta’sirida va mexanik usulda modifikatsiyalab, pirodekstrinlar (termik usul), dekstrinlar (kislotali gidroliz) 150-200⁰C da o’ta maydalangan kraxmal (mexanik usul) lar olinadi. Dekstrinli quyuqlovchili bo’yoqlar yuqori qoplash qobiliyatiga ega, aniq chegarali gullar hosil qiladi, lekin quyuqlash xossalari past.

Jadval 2.