Gugurt haqida

Gugurt haqida.

Gugurt paydo bo‘lgunga qadar, inson olov yoqish uchun nima qilmagan?! Yog‘och sirtlarini bir-biriga ishqalagan, kremniy orqali uchqun keltirishga, oyna orqali quyosh nurini tutib olishga harakat qilishgan. Faqatgina 18 asr oxirlariga kelib, yashash ancha osonroq bo‘ldi. Fransiyalik kimyogar Klod Bertolle, keyinchalik bertolet tuzi deb atala boshlangan, tajribaviy yo‘l bilan modda ishlab chiqargan. Shunday qilib, 1805-yilda “makanka” gugurtlari paydo bo‘ldi – quyuq sulfat kislataga botirilganidan so‘ng yonadigan, bertolet tuzi bilan moylangan ingichka cho‘pchalar. Birinchi “quruq” gugurtlarni ingliz kimyogar va aptekar Djon Uoker ixtiro qilgan. Biroq Uoker gugurtlarning hidi  nihoyatda badbo‘y edi. 1830-yilda 19 yoshli fransiyalik kimyogar Sharl Soriya bertolet tuzi, fosfor va elim qorishmasidan tashkil topgan, fosfor gugrtlarini kashf qildi. Ular qattiq sirtga, masalan etik tagligiga ishqalanganida tezda o‘t olgan. Soria gugurtlari hidsiz bo‘lib, biroq oq fosfor zaharli modda bo‘lgani uchun, sog‘liqqa zarar keltirar edi.

1855 yilda kimyogar Yoxan Lundstrom, qizil ba’zilarda, oqdan ham yaxshiroq bo‘lishini hayoliga keltirdi. Shved, katta bo‘lmagan qutisining tashqarisidagi jilvirli qog‘ozga qizil fosforni surtib, huddi shu fosforni gugurt uchidagi qorishmaga qo‘shdi. Shunday qilib, ular sog‘liqqa zarar etkazmaydigan va oldindan tayyorlangan sirtga ishqalanganida, tez o‘t oladigan gugurt paydo bo‘ldi. Va nihoyat, 1889-yilga kelib, Djoshuyu Pyusi gugurt qutisini ixtiro qilgan, lekin bu ixtironing patenti, huddi shunday, biroq yonuvchan sirti tashqarida bo‘lgan (Pyusida u sirt qutining ichida edi) qutini o‘ylab topgan amerikalik kompaniyasi “Diamond Match Company”ga berilgan.

Barselona parkida gugurtga qo’yilgan haykal.

Buxoro Olimpiya zaxiralari kolleji

o’qituvchisi Sharipova Amina